بهاره آروین در گفت‌وگو با ایسنا، با اعلام اینکه اطلاعات حواله‌های شهرداری تهران از نیمه دوم سال ۹۶ به بعد روی وب‌سایت شفاف قرار گرفته است، گفت: این اقدام در راستای مصوبه «الزام شهرداری تهران به انجام الکترونیکی و اعلان عمومی معاملات» انجام شد؛ چراکه حواله در تهاتر بدهی‌ها و مطالبات شهرداری به کار می‌رود و تهاتر نیز یکی از انواع معاملات به حساب می‌آید.
رییس کمیته شفافیت شورای شهر تهران با بیان اینکه اطلاعات منتشرشده شامل مبداء صدور حواله، واحد اجرایی مقصد، سال مالی ایجاد حواله، شماره و تاریخ و نوع حواله، نام و کد یا شناسه ملی تحویل‌گیرنده، مبلغ، تاریخ کارسازی حواله، نام کارگزار و نظایر آن است، گفت: به‌روزرسانی اطلاعات حواله‌ها در وب‌سایت شفاف به صورت برخط انجام می‌شود و این اطلاعات از یکی از زیرسیستم‌های سامانه جامع مالی به صورت سیستمی به وب‌سایت شفاف منتقل می‌شود. پس بنابراین قابل دستکاری نیست.
این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه بخشی از منابع و مصارف شهرداری غیرنقد است و گاهی پرداخت مطالبات پیمانکاران و بستانکاران به صورت غیرنقد انجام می‌شود، گفت: از این رو شورای شهر تهران در سال ۹۷ دستورالعمل اجرایی مدیریت منابع و مصارف غیرنقد را به تصویب رساند. در این دستورالعمل تخصیص منابع غیرنقد به چند روش دیده شده است که شامل تهاتر با ملک، تهاتر با قدرالسهم پروژه‌های مشارکتی و تهاتر با عوارض ساختمانی (شامل کارسازی برای ذی‌نفع واحد و کارسازی از طریق شرکت کارگزار) است.
آروین در توضیح اصطلاحات ذکرشده گفت: کارسازی عبارت از تأدیه یا ادای تعهدات و بدهی‌های شهرداری نسبت به پیمانکاران و بستانکاران بدون تبادل وجه نقد است. تهاتر معمولا از طریق صدور حواله انجام می‌شود و به حواله‌هایی که در تهاتر با عوارض ساختمانی کارسازی می‌شوند، هولوگرام هم می‌گویند. هولوگرام (یا حواله عوارض ساختمانی) دراصل برگه‌ای است که جواز عوارض ساختمانی مثل تراکم و تغییر کاربری محسوب می‌شود.
آروین با بیان اینکه کارسازی گاهی درون‌منطقه‌ای است و گاهی برون‌منطقه‌ای، خاطرنشان کرد: گاهی کارسازی مطالبات ذی‌نفع یا پیمانکار درون یک منطقه انجام می‌گیرد. به عنوان مثال پیمانکار برای یک منطقه شهرداری پروژه‌ای را اجرا کرده و شهرداری ملک یا هولوگرامی در همان منطقه را با مطالبات او تهاتر می‌کند؛ به این نوع از تهاتر، کارسازی درون‌منطقه‌ای گفته می‌شود؛ اما گاهی کارسازی مطالبات ذی‌نفع یا پیمانکار از طریق تهاتر با ملک یا هولوگرام در منطقه‌ای دیگر انجام می‌شود. به این نوع تهاتر، کارسازی برون‌منطقه‌ای می‌گویند که باعث می‌شود مبداء صدور حواله از واحد اجرایی مقصد آن متمایز شود.
به گفته وی، هرگاه طلبکار برای تهاتر مطالبات خود با هولوگرام، پلاک ثبتی معرفی نکند یا امکان تهاتر مطالبات با ملک میسر نباشد، کارسازی از طریق شرکت کارگزار انجام می‌شود. یعنی تعهدات شهرداری از طریق یک شرکت واسطه انجام می‌شود و در مقابل، آن شرکت از شهرداری طلبکار می‌شود.
آروین با بیان اینکه تاریخ کارسازی حواله با تاریخ صدور حواله متمایز است، خاطرنشان کرد: با توجه به اینکه کارسازی شامل فرایندی چندمرحله‌ای است، به زمان آغاز این فرایند تاریخ صدور حواله می‌گویند و زمان اتمام فرآیند را تاریخ کارسازی می‌نامند.
این عضو شورای شهر تهران با بیان اینکه اطلاعات حواله‌های ملکی در بخش حواله‌های شهرداری تهران منتشر نشده است؛ چراکه در ازای هر حواله ملکی لزوما ملکی منتقل نمی‌شود و در این فرایند بعضا موانعی پیش می‌آید؛ مثل وجود اشکال در سند، گفت: اما این به معنای نقص اطلاعات وب‌سایت شفاف نیست؛ چراکه ما اطلاعات املاکی را که در قالب حواله ملکی منتقل شده‌اند در بخش معاملات ملکی وب‌سایت منتشر کرده‌ایم. به همین دلیل برای تشخیص قراردادهایی که در قالب حواله منعقد شده‌اند، یک فیلد اطلاعاتی تحت عنوان تهاتر به بخش معاملات ملکی اضافه شده تا مشخص باشد کدام‌یک از معاملات تهاتر دارند و کدام‌یک ندارند.
آروین با بیان اینکه اطلاعات تهاتر با قدرالسهم پروژه‌های مشارکتی نیز در بخش حواله‌های شهرداری منتشر نشده است، اظهار کرد: از آنجا که معمولا آورده شهرداری در پروژه‌های مشارکتی شامل ملک و زمین است، اطلاعات تهاتر با قدرالسهم پروژه‌های مشارکتی نیز در بخش حواله‌های شهرداری منتشر نشده و شرایط آن مانند شرایط حواله‌های ملکی است. بنابراین اطلاعات این بخش نیز در بخش معاملات ملکی وب‌سایت شفاف منتشر شده است و از مدت‌ها پیش قرار بوده سازمان املاک و مستغلات در بخش حواله‌های منتشرشده برای فهم بهتر اصطلاحات یک باکس توضیحات بگنجاند و امیدواریم به زودی به وعده خود عمل کند.
صدور حواله و هولوگرام، از مهم‌ترین گلوگاه‌های فساد در شهرداری تهران در دوره قبل
این عضو شورای شهر تهران در ادامه با تاکید بر لزوم شفافیت‌بخشی به هولوگرام‌ها و حواله‌های شهرداری گفت: این حوزه یکی از گلوگاه‌های فساد در شهرداری تهران در دوره گذشته بود و یکی از فسادخیزترین بخش‌های آن علاوه بر قیمت‌گذاری ملک‌های تهاترشده، در موارد کارسازی از طریق کارگزار شکل می‌گرفت.
وی با بیان اینکه در فرایند صدور حواله فساد به طرق مختلف روی می‌دهد، عنوان کرد: مثلا در متن مصوبه شورا درصد تخفیفی که کارگزار برای تسویه مطالبه پیمانکاران و طلبکاران از آنها می‌گیرد، به صراحت مشخص شده است، اما با این وجود برخی شرکت‌های کارگزار با چانه‌زنی تخفیف بیشتری می‌گیرند و مطالبات طلبکاران شهرداری را به مبلغی بسیار پایین‌تر می‌پردازند. البته بعدا در زمان تسویه حساب با شهرداری از تخفیف‌هایی که گرفته‌اند یاد نمی‌کنند. بنابراین کارگزار از دو سمت طلبکار و بدهکار سود می‌کند؛ درحالی که در این معامله هم طلبکار و هم بدهکار متضرر می‌شوند و با وجود اینکه فلسفه استفاده از شرکت‌های کارگزار در پرداخت تعهدات و بدهی‌های شهرداری این است که از یک سو برای شهرداری زمان خریده شود و از سوی دیگر طلب پیمانکاران و بستانکاران زودتر تسویه شود، بعضا رقم بدهی بسته به رابطه کارگزار با بستانکار تغییر می‌کند و بازه زمانی نقدشوندگی بدهی هم بسته به رابطه کارگزار با واحدهای ذی‌ربط در شهرداری کم و زیاد می‌شود.
کاهش تعداد کارگزاران در دوره جدید مدیریت شهری
این عضو شورای شهر تهران با اشاره به اینکه در دوره جدید مدیریت شهری تعداد کارگزاران کاهش یافته است، بیان کرد: سیاست شورای پنجم این بود که شهرداری با کارگزارانی که اعتبارسنجی نشده‌اند و در رتبه‌بندی نهادهای مالی از رتبه مناسبی برخوردار نیستند یا به تعهدات خود عمل نکرده‌اند کار نکند. ضمن اینکه به علت کاهش مصارف غیرنقد در دوره جدید دیگر نیازی به کارگزاران متعدد حس نمی‌شد، به همین دلیل در سال ۹۸ تنها یک کارگزار با شهرداری تهران کار می‌کرد و در سال ۹۹دو کارگزار با شهرداری کار می‌کردند؛ این در حالی است که پیش از این دوره هشت کارگزار با شهرداری کار می‌کردند و اغلب به این نهاد بدهکار بودند.
حذف کارگزاران پس از تصویب در شورا
وی افزود: همچنین اقدام دیگری که در دوره جدید برای حذف کارگزاران انجام شد، پیگیری راه‌اندازی بازار آنلاین تهاتر بود که در اعتماد نو به نقل از برنامه سوم توسعه شهر تهران و بودجه سال ۹۹ مورد تاکید قرار گرفته و بدهکاران و بستانکاران شهرداری را مستقیما با یکدیگر مرتبط می‌کند و زمینه‌های فساد را در این مورد از بین میبرد. البته شهرداری از زمانبندی این مصوبه بسیار عقب است اما لایحه آن به تازگی به شورا آمده است و امیدواریم پس از تصویب، فرایند اجرا را سریع‌تر طی کند.
آروین با بیان اینکه در تسویه مطالبات از طریق تهاتر با ملک هم ممکن است فساد زیادی ایجاد شود، افزود: در فرآیند تسویه بدهی‌های شهرداری بعضا کارگزاران در زد و بند با برخی از افراد باعث می‌شوند ملک شهرداری به قیمتی پایین ارزش‌گذاری شده و به طلبکار منتقل شود. همچنین در فرایند وصول مطالبات شهرداری از مؤدیان نیز بعضا ملکی کم‌بها به مبلغی بالا ارزش‌گذاری شده و شهرداری در تهاتر طلب خود با آن ملک، ضرر کرده است.
رییس کمیته شفافیت شورای شهر تهران اظهار کرد: در فرایند صدور هولوگرام هم فساد زیادی وجود دارد. به عنوان مثال گاهی در فرایند تهاتر مطالبات بستانکاران با عوارض، به‌واسطه زد و بند، جواز تراکم ساختمان در محلی صادر می‌شود که دیگر شهروندان از امکان خرید تراکم در آن محرومند.
هریک از بخش‌های سامانه شفافیت به مثابه قطعات یک پازل عمل می‌کنند
این عضو شورای شهر تهران در پاسخ به این پرسش که اطلاعات منتشرشده چگونه به کاهش فساد کمک خواهد کرد، گفت: حسن انتشار اطلاعات حواله‌های شهرداری تهران به این است که شهروندان یا سمن‌های ذی‌ربط می‌توانند با بررسی آنها ببینند تحویل‌گیرندگان حواله‌ها کدام پیمانکاران یا چه شرکت‌هایی هستند.میزان تکرارِ نام تحویل‌گیرندگان به خودیِ خود به مخاطب قدرت تحلیل می‌دهد، شهروندان و سمن‌ها برای تحلیل بهتر می‌توانند اطلاعات حواله‌ها را با اطلاعات منتشرشده در زمینه قراردادهای شهرداری تقاطع دهند و با تطبیق کد و شناسه ملی و عنوان پیمانکاران یا واحدهای اجرایی و میزان تکرارشوندگی آنها به دید بهتری برسند.
وی اضافه کرد: علاوه بر این، شهروندان و سمن‌ها می‌توانند نام کسانی را که حواله در وجه آنها صادر شده است با لیست کارکنان و مدیران شهرداری در وب‌سایت شفاف یا با اطلاعات سهامداران و اعضای هیات مدیره شرکت‌ها که در سامانه ثبت شرکت‌ها و روزنامه رسمی انتشار یافته تطبیق دهند و موارد تخلف را کشف کنند.
رییس کمیته شفافیت شورای شهر تهران با بیان اینکه البته جلوگیری از تخلف و فساد تنها با اتصال سیستماتیک سامانه‌های گوناگون شهرداری محقق خواهد شد که نیازمند زمان بیشتری است، ادامه داد: اگر شهرداری لیست بدهی‌ها و مطالبات خود را هم منتشر می‌کرد، مقایسه اطلاعات لیست بدهی‌ها و اطلاعات منتشرشده از حواله‌ها، شهروندان را قادر می‌کرد متوجه شوند در تسویه بدهی‌ها اولویت با چه کسانی است و در وجه کدام‌یک از پیمانکاران یا کارگزاران زودتر از بقیه حواله صادر می‌شود. با وجود این اکنون هم در بخش حواله‌ها و هم در بخش قراردادهای سامانه شفافیت کد و شناسه ملی اشخاص حقیقی و حقوقی منتشرشده و کاربران می‌توانند این اطلاعات را باهم تطبیق دهند.
تلاش برای انتشار قطعات بیشتری از پازل شهرداری
وی با تاکید بر اینکه اطلاعات شفاف‌شده در سامانه شفافیت به مثابه قطعات پازل هستند، اظهار داشت: یک قطعه پازل ممکن است به تنهایی چیزی را نشان ندهد؛ اما زمانی که در کنار قطعات دیگر قرار می‌گیرد حقیقت یا فساد موجود را شفاف خواهد کرد. از این جهت تمام تلاش ما این است که قطعات بیشتری از پازل شهرداری را منتشر کنیم.
صدور چند حواله برای یک بدهی، فسادی که بر اثر یکپارچه نبودن اطلاعات روی می‌دهد
آروین در پاسخ به این پرسش که چرا در سامانه شفافیت مشخص نشده است که هر حواله درجهت تسویه کدام بدهی شهرداری منتشر شده است؟ بیان کرد: هریک از حوزه‌های اطلاعاتی شهرداری تهران سامانه‌های جداگانه دارند. به عنوان مثال اطلاعات معاملات در سامانه جامع معاملات است. همچنین اطلاعات پروژه‌ها در سامانه کنترل پروژه، اطلاعات حسابداری و مطالبات و بدهی در سامانه جامع مالی و اطلاعات املاک در سامانه جامع املاک است. شفافیت‌بخشی به اینکه کدام حواله بابت کدام بدهی شهرداری یا کدام پروژه صادر شده است، نیازمند زیرساخت‌های فنی است؛ چراکه این امر بدون اتصال سامانه‌ها به یکدیگر ممکن نیست.
وی اضافه کرد: متاسفانه در حال حاضر با توجه به زیرساخت‌های فنی امکان اتصال کامل سامانه‌ها به یکدیگر وجود ندارد. اگرچه درصورت وجود چنین زیرساختی هم ممکن است شهرداری در مقابل انتشار اینگونه اطلاعات مقاومت کند.
به گفته آروین، به دلیل یکپارچه نبودن سامانه‌های شهرداری در برخی موارد با سوء‌استفاده از خلاء‌های موجود بابت یک بدهی چندین حواله صادر شده یا چندین بار پرداخت صورت گرفته است. اتصال این سامانه‌ها و فراخوانی اطلاعاتشان در وب‌سایت شفاف نه‌تنها چنین سوء‌استفاده‌هایی را به حداقل می‌رساند؛ بلکه بسیاری از مصادیق فساد را در شهرداری کاهش می‌دهد؛ چراکه در چنین شرایطی با ایجاد فیلدهای مشترک به راحتی می‌توان دید کدام‌یک از بدهی‌ها پرداخت شده و کدام پرداخت نشده است؟ یا برای کدام‌یک چه مبلغی پرداخت شده است؟ یا برای یک بدهی چند حواله با چه مبالغی صادر شده است؟
مشخص نیست تسویه مطالبات پیمانکاران و بستانکاران براساس چه معیارهایی اولویت‌بندی می‌شود
شهرداری پاسخگو نیست
رییس کمیته شفافیت در پاسخ به سوال دیگری مبنی بر اینکه چرا بدهی برخی از پیمانکاران با حواله تسویه می‌شود و بدهی برخی سال‌ها واگذاشته می‌شود؟ اظهار کرد: با توجه به اینکه شهرداری لیستی از بدهی‌های خود دارد، ما در کمیته بارها انتشار این لیست را خواستار شدیم تا مشخص شود تسویه مطالبات پیمانکاران براساس چه ضوابط و معیارهایی اولویت‌بندی می‌شود تا اگر اجحافی وجود دارد جلوی آن گرفته شود.
راه‌اندازی سامانه مدیریت بدهی‌های شهرداری تهران
آروین با اشاره به اینکه شهرداری در اسناد بالادستی مثل اعتماد نو به نقل از برنامه سوم توسعه شهر تهران موظف به راه‌اندازی سامانه مدیریت بدهی شده است، عنوان کرد: از آنجا که بدهی‌های شهرداری به افراد و نهادهای متعددی از جمله پیمانکاران، اشخاص حقیقی و حقوقی، بانک‌ها و نهادهای بیرونی مثل سازمان امور مالیاتی یا بیمه است، کمیسیون اعتماد نو به نقل از برنامه و بودجه شورا با همکاری شهرداری راه‌اندازی سامانه مدیریت بدهی را فازبندی کرد و شهرداری در فاز اول موظف شد تا بدهی‌های خود را به پیمانکاران رصدپذیر سازد. خوشبختانه در حال حاضر سامانه مدیریت بدهی‌های شهرداری تهران راه‌اندازی شده و فاز اول آن هم عملیاتی شده است.
تسویه بدهی پیمانکاران بر اساس چه معیارهایی اولویت‌بندی می‌شود؟
وی افزود: اکنون اطلاعات بدهی‌های شهرداری تهران به تفکیک واحد اجرایی، منطقه، سال مالی، مبلغ بدهی، مشخصات پیمانکاران و نظایر آن در این سامانه بارگذاری و کاملا رصدپذیر شده است؛ اما با وجود جلسات و مکاتبات کمیته شفافیت و شهر هوشمند، شهرداری هنوز در پاسخ به این پرسش که تسویه بدهی پیمانکاران بر اساس چه معیارهایی اولویت‌بندی می‌شود، شفافیتی ایجاد نکرده و به نظر می‌رسد اراده‌ای هم نسبت به شفاف‌سازی در این زمینه ندارد.
انتهای پیام