روند و شیوه مرمتی که درواقع تخریب را مبنای ترمیم مجسمه های میدان حر تهران انتخاب کرد، مجسمه هایی که سالها پیش هم در فهرست آثار ملی ثبت شده اند، نشان داد که این شیوه توان مراقبت از خود را ندارد، چه رسد به مراقبت از سازه هایی که آثار هنری و فراتر از آن، آثار هنری میراث ملی محسوب می شوند. در این شیوه، برخلاف روند اتخاذشده در میدان رازی که البته روندی به مراتب طولانی تر بود، حتا این تدبیر وجود نداشت که محل انجام عملیات عمرانی و مرمتی محصور شود تا تخریب ایجاد شده، خاطر علاقه مندان و دغدغه مندان را اینگونه نیازارد.
حال تحقیقات پایگاه خبری ایسنا و اظهارات مرتبطان با موضوع نشان می دهد که مجسمه های فرعی میدان رازی که دو میدان پایین تر از میدان حر قرار دارد و ماه ها با حصار ایجادشده، از دید رهگذران پنهان بود، با روندی که از جهاتی با همین شیوه تخریب محور شباهت دارد و از جهاتی با آن متفاوت است، ترمیم شده اند. شیوه ای که به نظر می رسد توقع منتقدان آن زیاد و بی راه نیست اگر می خواهند که در نوع نگرش و شیوه اتخاذشده تجدید نظر شود.
مجسمه‌های شهری تهران همواره با حاشیه‌های متعددی روبه‌رو بوده‌اند؛ از ساخت مجسمه‌ها و سردیس‌های ناهمگون گرفته تا دزدی آثار ارزشمند و البته تخریب آنها به نیت ترمیم. در چنین شرایطی آثاری که می‌توانند، اثر به سزایی در نشان دادن پیشینه عظیم فرهنگی یک کشور داشته باشند، سال‌هاست که با بی‌توجهی و کم دقتی مسوولان گاه به واسطه بدساخت بودن، دستمایه تمسخر قرار گرفته‌اند و گاه به ناگاه ناپدید شده‌اند!
سالانه در سطح شهر، آثار حجمی متعددی بنا بر سطح نیاز، در نقاط مختلف نصب و به مجموع آثار ارزشمند پیشین، اضافه می‌شوند. در این میان نیاز است، برای نگهداری آثاری که هنرِ دست هنرمندان مطرح بوده و از ارزش هنری بالایی برخوردار هستند، تدابیری اندیشیده شود.
فضای شهری و مبلمان آن، همانند فضای یک خانه نیاز به رسیدگی، نظافت و ترمیم دارد و اگر مراقبتی از آن حاصل نشود، نتیجه آن خواهد شد که یک اثر باارزش بالا به علت شرایط بد نگهداری به تدریج تخریب می شود.
در این سالها به کرات شاهد بوده‌ایم که آثار حجمی شهری بنا بر دلایل مختلفی چون بی‌توجهی و رهاسازی، فقدان فرهنگ سازی برای آسیب نرساندن به آنها و وندالیسم، سرقت و … دچار آسیب می‌شوند که در نهایت هم به علت سطح تخریب بالایی که به آنها وارد شده یا به طور کلی از محل نصب برداشته می شوند و یا نیاز به یک ترمیم اساسی دارند که همیشه میسر نیست.
شیری که کفن پوش شد!
اگر بخواهیم به یکی از جدیدترین حاشیه های مربوط به مجسمه های شهری نگاهی داشته باشیم، به شیرهای میدان حر می رسیم. اگر این روزها از میدان حر رد شده باشید، مجسمه شیر تخریب شده را مشاهده خواهید کرد که البته پس از اطلاع رسانی های انتقادی، با داربست و پارچه ای سفید پوشانده شده است.
چند روز پیش در چهارم خردادماه، خبرهایی مبنی بر تخریب یکی از مجسمه‌های شیر میدان حر در فضای مجازی منتشر شد. مجسمه اصلی نصب شده در وسط میدان با نام «نبرد گرشاسپ با اژدها» اثر غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ، جزو مجسمه‌های ثبت شده در فهرست آثار ملی است. این اثر سالم است اما در خبرهای منتشر شده درباره تخریب شیرهای این اثر، این ادعا مطرح شد که مرمت بهانه‌ای برای تخریب بوده است.
کمی جست و جو در این زمینه، ما را به دی ماه ۹۹ برد؛ زمانی که سازمان زیباسازی شهر تهران از هنرمندان و متخصصان دعوت کرد تا در فراخوان مرمت و ساخت المان‌های اطراف میدان حر شرکت کنند. بر این اساس تصمیم برای ترمیم یا تخریب شیرهای مجسمه «نبرد گرشاسپ با اژدها» چندان به یکباره هم صورت نگرفته بود.
در ادامه سیدمجتبی موسوی که پیشتر مسوولیت معاونت فرهنگی و هنرهای شهری را برعهده داشت، این مسوولیت را پذیرفت که تصمیم جایگزینی شیرهای میدان حر در زمان مسئولیت او صورت گرفته اما پس از تغییر سمتش، این اعتماد نو به نقل از برنامه مدتی متوقف و دوباره به جریان افتاده است. و اینکه با توجه به شرایط مجسمه‌ها، جایگزینی آنها بهترین تصمیم بوده است.
همچنین در همان زمان شاپور دیوسالار، معاون فرهنگی و طراحی شهری سازمان زیباسازی تهران درباره این مجسمه‌ها به ایسنا توضیح داد که دو مجسمه شیر، مانند مجسمه اصلی به ثبت آثار میراث ملی نرسیده است و اینکه دو مجسمه فرعی، توسط مرحوم غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ ساخته نشده است.
او یادآور شد که «شیرهای مجسمه اصلی که توسط استاد ارژنگ ساخته شده‌اند، از جنس مس بوده و سالها پیش در بحبوحه انقلاب آسیب دیده‌اند. اما جنس دو مجسمه شیری که بعدها در پایین اثر اصلی «نبرد گرشاسپ با اژدها» نصب شده، از فایبرگلاس است که از متریال ناپایدار به شمار می‌رود و در گذر زمان به علت برودت آب و هوایی دچار فرسودگی و شکستگی شده‌اند و به همین جهت لازم بود که مرمت یا جایگزین شود.»
با این همه، پس از این اظهارات سازمان میراث فرهنگی اعلام کرد که تخریب این مجسمه‌ها بدون مشورت و اجازه آنها صورت گرفته است.
محمدابراهیم لاریجانی که در زمان اضافه شدن مجسمه‌های شیر به میدان حر، مسؤولیت اداره زیباسازی شهرداری منطقه ۱۱ را داشت، نیز در پاسخ به اظهار نظر سازمان زیباسازی مبنی بر کم ارزش بودن شیرهای میدان حر، نظر دیگری ارائه داده و تاکید کرده بود که «این شیرها هنر دست استاد میرحسن ارژنگ، پسرخاله مرحوم غلامرضا رحیم‌زاده ارژنگ بوده که با همکاری یکدیگر پیکر نبرد گرشاسب و اژدها را در میدان باغشاه (حر) ساختند، که اتفاقا ارزش هنری داشت و در تخریب آن اشتباه کرده‌اند.»
دیوسالار درباره نصب مجدد اثر بازسازی شده به ایسنا گفت: «در هفته آینده یکی از بهترین و اصولی‌ترین کارهای ما در آنجا نصب خواهد شد. هیاهویی به علت بی تدبیری ما در اجرا به وجود آمد که جمع خواهد شد. مجسمه‌های اصلی شیر میدان حر که استاد ارژنگ ساخته بود از جنس مس بود و مجسمه گرشاسب نیز از جنس بتون است که ماندگاری بالایی دارد و در اثر اصلی تناسبی بین مجسمه‌ها وجود داشت. در سال ۸۴ فرد دیگری شیرها را از روی عکس ساخت که با کیفیت نبود و در شیوه اجرایی ملاحظات فنی رعایت نشده بود. اکنون برای ساخت دوباره شیرها تصمیم گرفتیم از متریالی استفاده کنیم که با اثر اصلی تناسب داشته باشد. البته پایه مجسمه اصلی نیز از فایبر و بی کیفیت است و تنها قصد بالابردن کیفیت را داشتیم و برای ساخت مجدد اثر از سه فرد حرفه‌ای استفاده کرده‌ایم.»
شاگردانی که تخریب و تعمیر شدند!
اما از میدان حر که به سمت جنوب برویم، پس از میدان رازی که سازه دارد اما مجسمه ندارد، به میدان رازی (میدان گمرک) در منطقه ۱۱ تهران می رسیم؛ میدانی که تندیسی از زکریای رازی در مرکز آن به همراه مجسمه‌هایی برنزی از چهار شاگردش در اطرف تندیس اصلی به چشم می‌خورد. این اثر نخستین مجسمه‌ای است که بعد از انقلاب در ایران و در این میدان نصب شد.
قاعدتا تندیسی که از شاهکارهای استاد علی قهاری کرمانی باشد ـ مجسمه سازی که نقش مهمی در بنیانگذاری هنر نوین مجسمه‌سازی در دوره معاصر ایران داشت ـ در زمره یکی از مفاخر و برترین آثار شهری ما به شمار می‌رود؛ ولی اگر به تاریخچه این اثر نیز نگاهی داشته باشیم، متوجه خواهیم شد که در سالهای گذشته با کم لطفی‌های بسیاری مواجه شده است. تا جایی که مجسمه‌های برنزی شاگردان (در اطراف تندیس اصلی) در طول زمان و به علت بی‌توجهی ها، تا همین اواخر بر اثر شرایط آب و هوایی دچار فرسودگی شده بودند که خوشبختانه برای ترمیم مدتی از محل نصب برداشته شدند و بار دیگر در فروردین امسال در محل نصب قرار گرفتند.
پرندگانی که خودسرانه رنگ شدند!
تعداد مجسمه‌های با ارزش شهری که نسبت به آنها بی‌توجهی شده است، به حدی زیاد است که در همین منطقه یازده تهران، به آثار میدان های حر و رازی ختم نمی‌شود.
درست بالای میدان حر، میدان پاستوری قرار دارد که المان حجمی آن توسط بهروز دارش ساخته شده است. این مجسمه شهری ارزشمند هم چندین بار با هدف نونواری! به صورت غیراصولی رنگ شده است. این مشکل در نتیجه تصمیم خودسرانه برای رنگ کردن یک اثر هنری آن هم بدون کسب اجازه از کارشناسان یا مشورت با هنرمند به وجود آمده است.
دیوسالار درباره رنگ کردن غیراصولی این اثر هم به ایسنا توضیح داد، «از آنجا که خود هنرمند اثر، نسبت به رنگ کردن غیراصولی آن معترض است، امسال این المان را با نظارت خود او (دارش) رنگ خواهند کرد.»
او همچنین توضیح داد: من هم چند بار نسبت به رنگ کردن خودسرانه این المان، به شهرداری منطقه ۱۱ اعتراض کردم. به آنها تأکید کرده بودیم که هنرمند اثر را پیدا کنند و رنگ اصلی را توسط او برگردانند ولی به نتیجه‌ای نرسیده‌اند. امسال را سال نگهداشت و مرمت آثار تعیین کرده‌ایم و قصد داریم بیش از ۵۰ درصد از بودجه را صرف ترمیم آثار شهری کنیم و تولید آثار را کم کنیم. مدیران قبلی تنها اثر تولید کرده‌اند و به مرمت آثار توجهی نشده است.
انتهای پیام
