نگاهی به شگردهای سیاست‌مداران در انتشار اخبار جعلی

به گزارش ایسنا، نشست تخصصی دفتر مطالعات و اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی رسانه‌ها با موضوع رسانه‌ها و بحران اخبار و تصاویر جعلی صبح چهارشنبه با حضور مریم سلیمی مدرس دانشگاه و پژوهشگر ارتباطات، محمدرضا نوروزپور معاون سخنگو و دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت، حسین کرمانی پژوهشگر رسانه‌های اجتماعی، گیتا علی‌آبادی رئیس دفتر مطالعات و اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی رسانه‌ها در محل دفتر مطالعات و اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی رسانه‌ها برگزار شد.

چالش‌ها و تهدیدهای اخبار و تصاویر جعلی، راهکارهای جلوگیری از گسترش اخبار و تصاویر جعلی و نحوه مواجهه و مقابله با آن‌ها، ضرورت حفظ اعتبار و اعتماد مخاطبان و رسانه‌ها، رویکرد آیینی به مساله اخبار جعلی در ایران و همچنین ارائه توصیه‌هایی برای مقابله با اخبار و تصاویر جعلی به ویژه در شرایط بحران از محورهای بحث این نشست بودند.

نوروزپور در ابتدای این نشست گفت: در ادبیات روزنامه‌نگاری ما آن چیزی که مغفول واقع شده است، دخالت سیاست در تولید و توزیع و بازنشر اخبار جعلی است و این از بزرگترین تهدیدهایی است که توزیع و نشر اخبار جعلی می‌توانند برای دموکراسی پدید بیاورند.

فکر می‌کنم این موضوع را کسی به این صورت مطرح نکرده باشد که سیاستمداران تعمدا اخبار جعلی تولید می‌کنند. اساسا شاید اولین کسانی که دست به ساخت اخبار جعلی زدند به پیدایش انسان برمی‌گردد، زمانی که نخستین رئیس قبیله فکر کرد که برای رسیدن به اهدافش باید دروغ خبری بگوید و یا خبری را جعل و انتشار دهد. نمونه‌هایی را هم داریم. در سال ۱۷۴۳ یکی از رؤسای جمهوری آمریکا برای اینکه بتواند کشتار مهیبی از سرخپوستان آمریکا داشته باشد، خبر جعلی را منتشر کرد که آن قبیله سرخپوست‌ها نزدیک به ۳۷ نفر آمریکایی سفیدپوست را کشتند و پوست کله‌هایشان را کندند و در کیسه گذاشتند و جلوی ساختمان فرمانداری گذاشتند و این خبر جعلی آنچنان قلیان خشم را ایجاد کرد که منجر به این شد که یک قبیله را کشتند و هیچ اتفاقی هم نیفتاد. در دوران جدید هم نمونه‌ی جعل خبر را برای توجیه افکار عمومی برای حمله به عراق را در سال ۲۰۰۳ را داشتیم که دولت بوش رسما دروغ گفت. دولت بلر هم رسما دورغ گفت که صدام دارای سلاح‌های کشتار جمعی است و در عرض ۴۵ دقیقه می‌تواند آنها را علیه منافع کشورهای غربی به‌کار بگیرد. اینها خبرهای دروغ رسوا و بینی است که بعدها توسط روزنامه‌نگاران تحقیقی افشا شد. البته این افشاگری‌ها باعث نشد دروغ‌گویی و جعل خبرهای سیاسی ریشه‌کن شود بلکه این نهضت‌ها و مبارزات باعث شدند روش‌ها و تکنیک‌های جدیدی در جعل خبر پدید بیاید؛ لذا ما الان در دورانی زندگی می‌کنیم که پساحقیقت است و ویژگی‌های منحصر به فردی دارد. 

وی با بیان اینکه در دوران پساحقیقت ساخت و توزیع و بازنشر اخبار جعلی پیچیده شده است، یادآور شد: ما در این دوران با صورت‌های پیچیده‌ای از اخبار جعلی روبه‌رو هستیم. دیگر روش‌های ابتدایی و قدیمی که از طریق وب‌سایت گمنامی خبری جعلی منتشر می‌شد و رسانه‌های دیگرآن را بازنشر می‌دادند، پیش پا افتاده شده است. یکی از شگردهای جدیدی که سیاست‌مداران برای ایجاد خبرهای جعلی استفاده می‌کنند و خیلی هم پیچیده نیست در عین حال مهارت پیچیده می‌خواهد، سخنرانی است. مشاوران رسانه‌ای و کسانی که وظیفه دارند چهره یک سیاستمدار را در رسانه‌های جمعی چهره‌ی مطلوبی نشان دهند در لابه‌لای سخنرانی مقامات ادعاهایی را می‌گنجانند و آن را در قالب خبر نشر می‌دهند. در اینجا ما منبع خبرمان در اینجا فرد سیاسی است که به واسطه قدرت سیاسی از آن خبر نقل می‌کنیم و او اخبار دروغ به ما می‌گوید.

نوروزپور با بیان اینکه مجرای ورود اخبار جعلی امروزه تغییر کرده است، گفت: در این مواقع نمی‌توانیم به دنبال یک منبع خبری بگردیم. در تحقیقات اخیری که یکی از سازمان‌ها به نام پولیتی فکت که سازمانی بی‌طرف در بررسی صحت اخبار است، انجام داده، در بررسی اخبار جعلی در بین ۲۰ کاندیدای ریاست جمهوری، آقای ترامپ را به عنوان نفر اول در ساخت اخبار جعلی معرفی کرده است. ایشان ۷۰ درصد از اظهاراتی که گفته اخبار دروغ بوده و طبق این بررسی تحقیقی از ۳۰ درصد باقی‌مانده، ۵ درصد از محتوای اخبارش درست بوده است.

وی در ادامه با طرح این پرسش که سیاستمداران چه بهره‌ای از اخبار جعلی می‌برند، گفت: ضرب‌المثلی ۳۰۰ سال است که در بین سیاستمداران آمریکا مطرح است. آنها در بین خودشان می‌گویند، «جعل کنید تا به هدف‌تان برسید.». در دوران پساحقیقت ما با مخاطبانی مواجه هستیم که علاقه‌مند به شنیدن دروغ هستند که این ناشی از رفتارهای غلط سیاستمداران است. در این دوران اخبار، اطلاعات و منابع خبری و حتی افراد سیاسی به دلیل فهمشان از این دوران، اظهاراتشان، اخبارش و اطلاعاتشان را بر اساس ذائقه مخاطب تنظیم می‌کنند و اگر لازم باشد قطعا از اطلاعات دروغ استفاده می‌کنند؛ برای این اینکه به ذائقه مخاطب خوش بیاید و بتوانند مشتریان خود را نگه دارند؛ به عنوان مثال وقتی منابع خبری منتسب به جریان راست‌گرا و جریان جمهوری‌خواه  را ببینید، متناسب با خواست مخاطب اطلاع‌رسانی می‌کنند. یا اگر به CNN نگاه کنید از هر اطلاعاتی که به پسند و ذائقه مخاطبان دموکراتش خوش بیاید، استفاده می‌کند.

وی با اشاره به ویژگی دوران پساحقیقت که مخاطب خبر علاقمند به شنیدن اخبار دروغ هستند، ادامه داد: در دوران پساحقیقت افرادی که خبری را جعل می‌دهند به مثابه سرگرمی به آن نگاه می‌کنند. در نظرسنجی که پولیتی فکت داشته است، این نتیجه به دست آمده است که ۶۳ درصد می‌دانستند که ترامپ دروغ می‌گوید، اما به آن رأی دادند و نیویورک تایمز هم بعد از رای آوردن ترامپ نوشت، با اتخاب ترامپ معلوم شد که دیگه چیزهای بد، خیلی بد نیستند. ترامپ خوب دروغ می‌گوید و این در مخاطبانش تأثیر می‌گذارد و در دوران پسا حقیقت کسی که خوب خبر جعل می کند، مورد پسند مخاطبان قرار می‌گیرد وسیاستمداران این را می دانند و از آن باخبرند.

وی گفت: یکی از دلایلی که سیاستمداران به جعل خبر دست می‌زدند و حتی گاهی علیه خودشان این اتفاق می‌افتد، در دوران انتخابات مختلف به ویژه در شهرهای کوچک برای این که به شهرت برسند، معتقدند اخبار جعلی بر هر چیزی مقدم است. لذا در این گونه شرایط کسی که کاندیدای انتخابات می‌شود حتی علیه خودش خبر جعلی درست می‌کند که باعث شهرتش بشود و رأی بیاورد.

دبیر شورای اطلاع‌رسانی دولت در ادامه درباره میزان بازخورد اخبار جعلی و اخبار درست اظهار کرد: چیزی که برآورد شده، این است که یک ساعت پس از انتشار خبر جعلی بین هزار تا ۱۰۰ هزار مخاطب خبر را ابزورد می‌کنند. البته این متناسب با جامعه کوچک و بزرگ متفاوت است. اما در عین حال خبر خوب بین ۱۰۰ تا هزار نفر دیده می‌شود و در ارتباط با این جریان ضرب‌المثلی وجود دارد که مطرح می‌شود «تا راست بیاید کفشش را پایش کند دروغ دنیا را گرفته یا دروغ دنیا را گشته است.»

وی در ادامه درباره این که چرا سیاستمداران دروغ می‌گویند با اشاره به این که آنان اهداف متفاوتی را دنبال می‌کنند، گفت: آنها بعضا راهکار متناقضی در جعل خبر دارند که از بعضی رسانه‌ها در این زمینه استفاده ابزاری می‌کنند. بعضا دیده می‌شود رسانه‌ها اخبار جعلی را در راستای آن فرد منتشر می‌کنند در حالی که در دام آن سیاستمدار افتاده‌اند و پس از اینکه خبر جعلی تاثیرش را می‌گذارد آن رسانه عذرخواهی می‌کند که دیگر دیر است و تاثیری ندارد؛ بنابراین این اهداف بنا بر هر حزب و حکومتی متفاوت است. در شبکه‌های ایران هم این اتفاق زیاد پیش آمده است که شما می‌بینید یک تحلیل‌گر را دعوت می‌کنند که تحلیل بدهد اما در لابه‌لای تحلیل اخبار جعلی به خورد مخاطب می‌دهد در این وضعیت است که جامعه در قبال اخبار جعلی و واقعی واکسینه می‌شود، به نوعی که وقتی انبوهی از اخبار جعلی و اخبار درست به خورد جامعه داده می‌شود جامعه نسبت به این که اگر یک روزی فساد واقعی کمر شکن در کشور هم اتفاق بیفتد دیگر واکنشی نخواهد داشت؛ چرا که واکسینه شده است. زمانی هم دچار کرختی می‌شود که نسبت به منابع خبری بی‌زار شود و بیماری و مرض رسانه‌ای بگیرد به نوعی که وقتی اسم خبر و رسانه می‌آید حالش بد شود.

نوروزپور در بخش دیگری از این نشست اظهار کرد: گاهی سیاستمداران اخبار جعلی را می‌سازند تا مدیوم خبر را بی‌اعتبار کنند و سپس پروپاگاندای وحشتناکی علیه آن رسانه ایفا می‌کنند که بارها در رسانه‌های خودمان نیز پیش آمده است. گاهی این کار را با رسانه‌هایی می‌کنند که مخالف هستند. مثل آمد نیوز که خبرهای جعلی به آن می‌دادند و منتشر می‌کرد. گاهی اوقات نیز سیاستمداران سناریوسازی می‌کنند و اتفاقی را که خودشان رقم زده‌اند را می‌پوشاندند؛ به عنوان مثال روزنامه‌نگاران آزادی خواهی داریم که افشاگری می‌کنند و آنها علیه این روزنامه‌نگاران خبر جعل می‌کنند.

وی با بیان این که انگاره‌سازی یکی از اصلی ترین ویژگی‌های جعل خبر است، یادآور شد: برای این که فکت‌ها به اندازه کافی بزرگ شوند سیاستمداران شروع به انتشار اخبار جعلی می‌کنند و در این راستا زمینه‌سازی و برجسته سازی می‌کنند که اگر این ویژگی‌ها نباشد این اتفاقات نمی‌افتد. گاهی هم سیاستمداران در مشارکت با بیزینس‌من‌ها دروغ می‌گویند؛ به عنوان مثال در دهه ۷۰ در کشور ما برندی زمین می‌خورد برای اینکه این برند سرپا شود به رقیب آن برند انگ می‌زنند که محصولاتش سرطان‌زاست. آن برند سرپا می‌شود و پس از این که این اتفاق می‌افتد بعدها اعلام می‌کنند که محصولات آن برند رقیب، سرطان‌زا نبوده است.

وی در بخش پایانی سخنان خود گفت: یکی از چیزهایی که ما در کشورمان نداریم و در برخی کشورها وجود دارد این است که سایت‌های معتبری وجود دارند که اخبار درست و غلط را چک می‌کنند. به عنوان مثال اگر شما خبری شنیده باشید که نسبت به آن شک و تردید دارید و ممکن است جعلی باشد با جست و جوی تیتر آن خبر در این سایت‌ها می‌توانید درست یا جعلی بودن آن را متوجه شوید.

نوروزپور یادآور شد: رسانه‌های جانب‌دار بیشترین اخبار جعلی را تولید می‌کنند، مثلا فاکس نیوز. اما برخی جوامع هم داریم که اخبار جعلی در آنها کم درست می‌شود این جوامع جوامعی هستند که از دموکراسی پایدار، روزنامه‌نگاری باکیفیت، رفاه بالا و وضعیت اقتصادی بالایی برخوردار هستند و جوامعی هستند که دور از جنگند و رسانه‌های آنها نقش دیده‌بانی را خوب ایفا می‌کنند.

در بخش دیگر این نشست مریم سلیمی با ارائه پاورپوینت به موضوع اخبار جعلی و نحوه انتشار آنها پرداخت.

وی در بخشی از صحبت‌هایش اشاره کرد: ساخت‌ عکس‌های جعلی توسط هوش مصنوعی و بهره‌گیری از آنها با هدف مختلف تجاری‌سازی و تصاویری که وجود نداشته است، نمونه‌هایی از اخبار جعلی هستند. تصاویری که وجود دارند ولی دچار تغییر می‌شوند. نمونه آنها می‌توان به مونتاژ، برش،‌ کادربندی، دست کاری، حذف عناصر اعم از نوشتاری و بصری و اضافه کردن افکت، بزرگ‌نمایی یا کوچک نمایی کردن اشاره کرد. در بخش مونتاژ تصویر، برش و کادربندی تصویر، اضافه کردن نوشتار به تصویر، دست کاری تصویر برای القای نظر و عقیده خاص و همچنین استفاده از تصاویر مرتبط موجود در ارتباط با ادعا یا رویدادی جدید، از ویژگی‌های اخبار و تصاویر جعلی هستند.

وی در ادامه به چالش‌های انتشار تصاویر و اخبار جعلی اشاره کرد و گفت: چالش‌های که در حوزه بصری سازی اطلاعات و داده‌ها وجود دارد به نوعی است که در آن ذهنیت افراد نسبت به تصویرسازی قابل درک می‌شود. نمودارهایی که خودشان گویا هستند. تصویری را می‌سازند که به صورت قابل درک نیازی به توضیح ندارد اما جعلی است.

سلیمی در ادامه سواد خبری، سواد اطلاعاتی، سواد بصری، سواد رسانه‌ای و مسئولیت اجتماعی را از جمله ویژگی‌هایی عنوان کرد که یک مخاطب برای تشخیص دادن خبر جعلی باید این ویژگی‌ها را دارا باشد.

در بخش پایانی این نشست حسین کرمانی در سخنانی با نگاه فلسفی و طرح پرسش‌هایی مبنی بر این که معنای اخبار جعلی چیست و این معنا همواره در حال تعویق است و هیچ گاه کامل نمی‌شود به بیان نکاتی پرداخت.

او به رویکرد آیینی به مساله اخبار جعلی در ایران و چیرگی عقلانیت ابزاری با تقلیل کنش به کار پرداخت.

کرمانی در ادامه معنای اصلی اخبار جعلی را اینگونه عنوان کرد: فریب تعمدی توده مخاطبان توسط فعالان غیررسانه‌ای توسط ارتباطات احساس برانگیزی که ظاهرا معتبر به نظر می‌رسند اما با هدف دستکاری طراحی شده تمام تلاش را جهت فاش نشدن این مسئله به کار می‌برند.

وی در ادامه این نشست از طریق پاورپوینت به آسیب شناسی با رویکرد آیینی به مسئله اخبار جعلی پرداخت.

انتهای پیام