یکی از آثار مربوط به واقعه غدیر خم که در موزه حرم مطهر حضرت معصومه (س) وجود دارد تابلو «شبیه واقعه غدیر» است که از آثار دوره قاجار و دربردارنده ظرافت‌های هنری، تاریخی و اعتقادی خاص و ویژه و درخور توجه است.
ازاین‌رو برای آشنایی بیشتر با این اثر تاریخی و هنری گفت‌وگویی را با حجت‌الاسلام محمدباقر مشکاتی کارشناس موزه حضرت فاطمه معصومه (س) و طراح و مدیر پروژه چیدمان جدید موزه فاطمی پیرامون این تابلو نفیس انجام داده‌ایم که در ادامه ازنظر می‌گذرانیم:
چه ویژگی‌های ظاهری و محتوایی تابلو نقاشی «شبیه واقعه غدیر» را برجسته کرده است؟
تابلوی «شبیه غدیر خم» که توسط خود نقاش این اثر به این نام نام‌گذاری شده است به لحاظ مضمون و محتوا مربوط به واقعه غدیر خم است و محتوای این اثر به لحاظ ظرافت و افرادی که در آن نقاشی شده‌اند و همچنین کتیبه‌ها، نقش‌ونگارها و روش نقاشی بسیار باارزش و حائز اهمیت است.
این تابلو با قدمت ۱۶۵ ساله، در سال ۱۲۷۷ هجری قمری به سفارش سهراب خان تقدسی از رجال دوره قاجار، توسط استاد حاجی فارسی نقاشی شده است و خوشنویسی کتیبه‌های این اثر توسط احمد بن شیخ حسین المشهدی انجام شده است.
ابعاد و اندازه این اثر ۲۰۸ در ۱۵۳ سانتی‌متر است که با تکنیک رنگ روغن و به سبک شبیه قهوه خانه‌ای بر روی بوم پارچه‌ای بسیار ماهرانه و فاخر کشیده شده و از بین ۱۲۰ هزار نفر حاضر و شاهد صحنه غدیر، تصاویر حدود صد نفر از افراد و شخصیت‌هایی که در واقعه غدیر حضورداشته‌اند را با ذکر اسامی برخی از آن‌ها به تصویر کشیده است.
شناسنامه تابلو در ۵ سطر به خط سفید در پایین کادر اصلی به خط استاد حاجی فارسی چنین نوشته است که این مجلس که شبیه خم غدیر است حسب الخواهش عالیجاه سهراب خان تقدسی سمت اتمام پذیرفت؛ حررة احمدبن شیخ حسین المشهدی؛ فی سنه ۱۲۷۷.
این نقاشی چه نکات محتوایی و تاریخی دارد و واقعه غدیر را چگونه روایت کرده است؟
در سمت راست تابلو تصاویر اشخاص و افراد دیده می‌شود و در سمت چپ این تابلو تصاویر شتران در حالت نشسته و نیز خیمه‌ها و چادرهای افراشته وجود دارد.
در قسمت مرکزی این تابلو شمایل پیامبر اعظم (ص) درحالی‌که حضرت علی (ع) را روی دست بلند کرده‌اند چهره‌پردازی و نقاشی شده است.
در این تابلو بزرگ نقاشی چهره‌های نورانی از اصحاب پیامبر (ص) و امیرالمؤمنین (ع) که در واقعه غدیر با حضرت بیعت کردند به‌صورت ایستاده نقاشی شده و چهره‌های ظلمانی یعنی افرادی که عناد داشتند و باوجودی که در واقعه غدیر حاضر بودند، پس از واقعه غدیر با امیرالمؤمنین بیعت نکردند به صورت نشسته و یا نیمه ایستاده نقاشی شده‌اند که آیه «فضل‌الله المجاهدین علی القاعدین اجرا عظیما» را در ذهن مخاطب تداعی می‌کند.
از مهم‌ترین افراد نشسته در این تابلو نقاشی می‌توان به ابوسفیان، معاویه، یزید، ابو هریره، عمروعاص، ابوموسی اشعری و اصحاب سقیفه اشاره کرد و از افراد ایستاده سلمان فارسی، ابوذر، عمار، میثم تمار، مقداد و مالک اشتر اشاره کرد. در حاشیه این اثر پادشاهان از جمله ناصرالدین‌شاه، فتحعلی شاه و محمدشاه قاجار، نادرشاه افشار، امیر تیمور، شاه اسماعیل و شاه‌عباس صفوی، عضد الادوله دیلمی، سلطان محمد خدابنده، چنگیز خان و هارون‌الرشید عباسی و مختار ثقفی کشیده شده و تصویر خود استاد حاجی فارسی نیز در حاشیه پایین این نقاشی دیده می‌شود.
از نکات قابل توجه این نقاشی حالت نیم خیز عمر بن خطاب خلیفه دوم اهل سنت است که اولین فردی است که با جمله «بخ بخ لک یا امیرالمؤمنین (ع)» به حضرت علی (ع) این جانشینی را تبریک می‌گوید.
نگهداری این اثر به چه شکل بوده و آیا مرمت و ترمیم نیز روی آن صورت گرفته است؟
این اثر بعد از اتمام نقاشی آن توسط استاد حاجی فارسی توسط سهراب خان تقدسی به حرم مطهر حضرت معصومه (س) اهدا شده و در بیوتات حرم مطهر بوده تا اینکه در ابتدای دهه هفتاد به موزه حضرت معصومه (س) منتقل شد که به دلیل آسیب‌دیدگی‌های شدید قابلیت نمایش را نداشته است.
این اثر پس از ۱۸ سال که در نوبت مرمت بوده در سال ۱۳۸۷ شمسی توسط استاد سید عبدالحسین نجومی که از نقاشان برجسته کشور است مرمت و احیا شد و همچنین استاد سید محسن کشفی با همکاری دیگر هنرمندان مرمت بخش خطاطی و زیرسازی و قطعه‌سازی اثر را بر عهده گرفتند که طی یک سال و نیم کار مرمت این اثر به طول انجامید.
درس‌ها و عبرت‌های این اثر نقاشی برای بازدیدکنندگان آن چیست؟
درس‌ها و عبرت‌هایی که می‌توان از این اثر هنری برداشت کرد؛ همان پیام‌های اصل واقعه غدیر است که معرفی امیرالمؤمنین (ع) به‌عنوان جانشین پیامبر (ص) پیام محوری و بنیادی آن است. لذا مشاهده می‌کنیم که هم موضوع و مضمون این نقاشی صحنه اصلی واقعه غدیر خم حکایت می‌کند و هم حاوی آیات مرتبط با این حادثه مهم بوده و هم بخشی از خطبه غدیر در آن به زیبایی خطاطی و نوشته‌شده است.
آیات و روایات مربوط به ولایت و واقعه غدیر در قسمت بالای این اثر به صورت کتیبه کار شده است به این صورت که کتیبه اول در سمت راست آیه «یَا أَیُّهَا الرَّسُولُ بَلِّغْ مَا أُنْزِلَ إِلَیْکَ مِنْ رَبِّکَ ۖ وَإِنْ لَمْ تَفْعَلْ فَمَا بَلَّغْتَ رِسَالَتَهُ ۚ وَاللَّهُ یَعْصِمُکَ مِنَ النَّاسِ ۗ إِنَّ اللَّهَ لَا یَهْدِی الْقَوْمَ الْکَافِرِینَ» و کتیبه چهارم در سمت چپ آیه «الْیَوْمَ أَکْمَلْتُ لَکُمْ دِینَکُمْ وَ أَتْمَمْتُ عَلَیْکُمْ نِعْمَتِی وَ رَضِیتُ لَکُمُ الإِسْلاَمَ دِینا» و دو کتیبه وسط نیز بخشی از خطبه غدیریه است که پیامبر (ص) فرمودند «فَمَنْ کُنْتُ مَوْلاهُ فَهذا عَلِی مَوْلاهُ، اللّهُمَّ والِ مَنْ والاهُ وَعادِ مَنْ عاداهُ وَانْصُرْ مَنْ نَصَرَهُ وَاخْذُلْ مَنْ خَذَلَهُ و ادر الحق مع علی حیث ما دار» که به خط نسخ در زمینه سفید نوشته شده است.
جایگاه این نقاشی ارزشمند در سیر چیدمان جدید موزه فاطمی چیست؟
از دو سال پیش که برای تغییر و تحول مثبت در چیدمان موزه فاطمی پس مطالعات و بررسی‌های علمی و میدانی به الگوی موزه محتواگری توحید محور رسیدیم. طرحی مدون و آماده کردیم و در ۷ ماه عملیاتی کردیم. در این طرح تالاری را به‌عنوان تالار عترت در طبقه اول طراحی و ایجاد کردیم که ۱۰ گنجینه دارد. گنجینه اول تالار عترت شامل کتب خطی و منابع مکتوب و آثار هنری و تاریخی دوره اسلامی و تاریخ و فرهنگ تشیع است که با عنوان گنجینه اسلام و شیعیان ایجاد و چینش شده است؛ در قسمت تاریخ تشیع آثار موزه‌ای مرتبط با سه برش تاریخی به نمایش گذاشته‌شده که به ترتیب واقعه غدیر، واقعه هجوم به خانه حضرت زهرا (س) و واقعه عاشورا است که آثار مربوط به هرکدام را به‌صورت مجزا نمایش درآوردیم تا این‌گونه روایت کنیم که غفلت از واقعه غدیر موجب وقوع واقعه هجوم به خانه حضرت زهرا (س) و سپس واقعه عاشورا شد.
ما به دنبال این هستیم که با ابزار موزه و آثار تاریخی و هنری بتوانیم همه مردم بخصوص نسل جوان و اقشار علاقه‌مند به میراث فرهنگی را با مفاهیم و آموزه‌های دینی آشنا کنیم. تاریخ همواره تکرار می‌شود و لذا ما اگر بتونیم با جهت‌دهی درست محتوا و انتقال پیام‌های آثار موزه و روایتگری جذاب و هنرمندانه برای بازدیدکنندگان، از گذشته برای حال و آینده عبرت و درس بگیریم و این در جلوگیری از تکرار حوادث تلخ در جامعه و نظام اسلامی مؤثر است.
انتهای پیام