دکتر شهریار سلیمانی آزادگر، پژوهشگر لرزه‌زمین ساخت و متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبا سازمان زمین‌شناسی و اکتشافات معدنی کشور در گفت‌وگو با ایسنا، گفت: به طور کلی، پدیده فرونشست دشت‌ها در ارتباط با برداشت بیش از حد آب‌های زیرزمینی و لذا خالی شدن حفرات و منافذ خاک از آب و در ادامه نیز با نشست خاک به دلیل وزن لایه‌های خاک رویی و… صورت می‌پذیرد.
وی ادامه داد: تداوم این امر در طی چند دهه گذشته با نشست‌های چند متری در سطح زمین دشت‌های کشور همراه بوده و هست و از آنجا که این پدیده عمدتا در ارتباط با سفره‌های آب زیرزمینی در ژرفای چند ده تا چند صد متری سطح زمین است، لذا از دیدگاه زمین‌شناسی پدیده‌ای سطحی به‌شمار می‌آید.
سلیمانی آزاد ادامه داد: از دیدگاه مخاطرات مرتبط با زمینلرزه نیز باید از دو منظر به این پدیده نگاه کرد؛ نخست آن که آیا پدیده‌های سطحی همچون فرونشست زمین به دلیل برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیرزمینی می‌توانند نقشی در ایجاد زمینلرزه‌ها داشته باشند؟ و دوم اینکه، آیا پدیده فرونشست زمین نقشی در افزایش خطرپذیری لرزه‌ای مناطق تمرکز جمعیتی و اقتصادی در دشت‌ها دارد؟
این پژوهشگر لرزه‌زمین ساخت سازمان زمین شناسی کشور یادآور شد: در پاسخ به سوال نخست باید به این نکات اشاره کنم که عامل بنیادین رخداد زمینلرزه‌ها، فعالیت گسل‌ها و رها شدن به یک باره انرژی جمع شده بر روی آنها است. در حقیقت، گسل‌ها شکستگی‌هایی بسیار بزرگ از ژرفای بسیار زیاد تا محدوده سطح زمین به‌شمار می‌آیند.
وی با تاکید بر اینکه ژرفای گسل‌های لرزه‌زا در پوسته زمین معمولا چند ده کیلومتر است، اظهار کرد: بر پایه پژوهش‌های دهه‌های اخیر، پدیده‌های سطحی همچون فرونشست زمین، آبگیری دریاچه سدها در اطراف گسل‌های لرزه‌زا، برداشت سریع نفت و گاز طبیعی از مخازن طبیعی نفتی و… همگی توان بر هم زدن میدان‌های تنش برای ایجاد زمینلرزه‌ها را دارند، ولی توانی محدود؛ چرا که مقدار انرژی حاصل از شکستن و جابجا شدن بر روی یک گسل لرزه‌زا و برای ایجاد یک زمینلرزه به واقع بزرگ بسیار بیشتر از نشست‌ها و گسیختگی‌های پدیده‌های سطحی است.
سلیمانی آزاد با بیان اینکه منشا رخداد زمینلرزه‌های بزرگ در ژرفای زمین قرار دارد نه در بخش‌های سطحی زمین، خاطر نشان کرد: به‌طور کلی و بر پایه مستندات علمی، زمینلرزه‌های مرتبط با پدیده‌های سطحی و انسانزاد در مجموعه‌ای به نام زمینلرزه‌های “القایی” دسته‌بندی شده‌اند که معمولا در ژرفای کمتر و نیز با بزرگای کمتر رخ می‌دهند.
وی تاکید کرد: ولی نکته مهم در این بین شناخت و دانش بسیار محدود بشر در مورد ارتباط این پدیده‌هاست و از این رو برای انجام تفسیرهای بزرگ و مهم باید در گذر زمان اطلاعات علمی کاملتری فراهم شود.
این متخصص پالئوسایزمولوژی –تکتونیک جنبای سازمان زمین شناسی و اکتشافات معدنی کشور به عنوان نمونه به رخداد برخی زمینلرزه‌های القایی با بزرگای نسبتا قابل توجه مثل زمینلرزه سال ۲۰۱۱ در ناحیه لورکا اسپانیا با بزرگای ۵.۱ اشاره کرد که مسبب ایجاد تلفات محدود نیز بود و ادامه داد: این زلزله به فعالیت یک گسل در کناره و در ارتباط با یک فرونشست محلی نسبت داده شده است.
سلیمانی آزاد در پاسخ سوال دوم، اضافه کرد: علاوه بر آن، فرونشست زمین در اثر برداشت بی رویه آب از سفره‌های آب زیرزمینی به مرور می‌تواند با ترک‌هایی که در سازه‌ها و ساختمان‌های سطح زمین ایجاد می‌کند آنها را در مقابل رخداد حتی زمینلرزه‌های نه‌چندان بزرگ نیز آسیب‌پذیرتر کند و از این رو خطرپذیری زمینلرزه را نیز در آن ناحیه افزایش دهد؛ چرا که ریسک یا خطرپذیری زمینلرزه‌ها علاوه بر مقدار خطر با آسیب‌پذیری نیز رابطه‌ای مستقیم دارد.
وی افزود: با مقایسه دو نقشه فرونشست دشت و مناطق شهرداری تهران به نمونه بارز و معناداری از مساله یاد شده در برخی مناطق همچون منطقه ۱۷ می‌توان دست یافت. از این رو و با توجه به اینکه بشر تقریبا تنها با کاستن از میزان آسیب‌پذیری قادر به کم کردن ریسک و خطرپذیری است، اهمیت موضوع یاد شده برای مردم، مسئولین و متخصصان هرچه روشن‌تر می‌شود.
به گفته این محقق لرزه‌زمین ساخت سازمان زمین شناسی با پیشگیری از ایجاد و توسعه پدیده فرونشست در دشت‌های کشور افزون بر پیشگیری از مرگ آبخوان‌های زیرزمینی و پدیده‌هایی همچون سیل‌های انسانزاد می‌توانیم از آسیب‌پذیرتر شدن ساختمان‌های بنا شده بر روی آنها در مقابله با رخداد زمینلرزه‌ها در آینده نیز جلوگیری کنیم.
سلیمانی آزاد در پایان خاطرنشان کرد: بی‌شک این موضوع در کنار توجه ویژه به طراحی و ساخت بناهای هرچه مقاوم‌تر و مقرون‌به صرفه‌تر (که هنوز هم متاسفانه بی‌اندازه مورد بی‌مهری کوته‌نظرانه متولیان ناآگاه و گاها بی‌وجدان است) می‌تواند کمک شایان توجهی به ایمنی جامعه و توسعه پایدار کشور عزیزمان ایران کند.
انتهای پیام