«حاج رضا» و راهی که ماند

در میزگردی که با حضور «نرگس یزدان پناه» دختر این معلم اخلاق، «داوود مردانی»، «محمد انصاری» و «مجید وفاپور» از شاگردان و دوستان وی در ایسنا قزوین برگزار شد تلاش کردیم تا از زوایای مختلف زندگی مرحوم یزدان‌پناه پرده برداشته و الگویی ملموس را برای نسل امروز معرفی کنیم.

 ایسنا: یک معرفی کلی از مرحوم یزدان پناه داشته باشید و بفرمایید ارتباط شما با حاج رضا چه بود؟

نرگس یزدان پناه: پدرم در ششم شهریور ماه سال ۱۳۱۸ در خانواده‌ای معمولی به دنیا آمد، پدرش کارگر بود و به لحاظ مالی سطح زندگی پایینی داشتند. پدرم در جوانی در مجالس مختلف مذهبی و دینی از جمله جلسات «حاج محمود رئیسی» از علمای قزوین شرکت می‌کرد و کم کم این حضور را پررنگ‌تر نمود و فعالیت‌های سیاسی و انقلابی خود را پیش از انقلاب اسلامی آغاز کرد. طی جلسات مختلفی که دایر می‌کرد توانست شاگردان بسیاری تربیت کند که بسیاری از آن‌ها امروز از اساتید و چهره‌های استان به شمار می‌روند.
در سال ۱۳۵۰ ساواک پدرم را به دلیل فعالیت‌های سیاسی و انقلابی به ساوه تبعید کرد و ما به مدت ۸ سال در آنجا زندگی کردیم. با این وجود باز هم در زمان تبعید در جلسات هفتگی قرآن که برگزار می‌کرد دست از روشنگری برنداشته و در قالب این جلسات مباحث مختلف را به شاگردان خود منتقل می‌کرد.

محمد انصاری: در سال ۱۳۴۸ با مرحوم یزدان پناه آشنا شدم، آن زمان وی در مدرسه رضوان به‌عنوان معلم ابتدایی فعالیت می‌کرد، هسته اولیه تشکیل هیئت طفلان مسلم نیز در سال ۴۸ زده شد. اولین برخورد بنده با وی مربوط می‌شود به جلسه قرآنی که دایر کرده بودند و من در ۱۲ سالگی وارد این جلسه شدم، از آن به بعد با دیدن صفا و صمیمیت و نوع ارتباط مرحوم یزدان پناه با کودکان و نوجوانان ارتباط من با وی ادامه پیدا کرد و به‌صورت مستمر در جلسات هفتگی ایشان شرکت می‌کردم.

داوود مردانی: آشنایی من با مرحوم یزدان پناه مربوط به دوران ابتدایی بود، آن زمان ایشان معلم دینی مدرسه ما بود، یادم می‌آید هنگام اذان همه ما را به صف می‌کرد و همه با هم به مسجد محل می‌رفتیم.

مجید وفاپور: به واسطه همسایگی با مرحوم یزدان پناه و نزدیک بودن تفکرات و اعتقادات خانوادگی با این مرد بزرگ ارتباط تنگاتنگی داشتیم. به نظرم می‌توان زندگی وی را به دو بخش قبل و بعد از انقلاب اسلامی تقسیم کرد. میزان فعالیت سیاسی وی قبل از انقلاب بسیار پر رنگ بود و بعد از انقلاب نیز شاهد فعالیت‌های بسیار او در حوزه‌های مختلف از جمله حضور در جبهه‌های دفاع مقدس و فعالیت در حوزه تبلیغات انقلاب بودیم، وی در مسیر تبیین آرمان‌ها و اهداف انقلاب اسلامی تلاش بسیار داشت.

بعد از انقلاب اسلامی ضرورت تبیین اهداف و آرمان‌های انقلاب بسیار زیاد بود ازاین‌رو فعالیت‌های مختلفی از سوی وی انجام شد، در این راه حاج رضا بارها از سوی منافقان تهدید شد و در لیستی که منتشر کرده بودند نام وی نیز دیده می‌شد.

ایسنا: یکی از مهمترین فعالیت‌های مرحوم یزدان پناه را می‌توان فعالیت‌های قرآنی وی دانست و ارادتی که حاج رضا به فعالان این حوزه داشت، به‌گونه‌ای که در خاطرات ذکر شده از مرحوم یزدان پناه ذکر شده که حنجره قاریان قرآن را می‌بوسید و می‌گفت حنجره‌ای که در راه تلاوت قرآن به کار گرفته شود بوسیدنی است؛ در این خصوص توضیح بفرمایید.

محمد انصاری: مرحوم حاج رضا از ابتدا کار خود را بر مبنای فعالیت‌های قرآنی قرار داد چون طبق تأکید خداوند قرآن مایه هدایت است و می‌تواند سازندگی داشته باشد. در کنار قرآن هرگز نسبت به اهل بیت غافل نبود و چنگ زدن به آموزه‌های قرآن و احادیث اهل‌بیت را سیره زندگی خود قرار داده بود و در جلسات خود به ما تأکید می‌کرد که احادیث اهل‌بیت را در کنار قرآن حفظ کنیم. در کنار این‌ها توجه به رساله را هم مورد توجه قرار داده و به ما آموزش می‌داد.

این سه مجموعه قرآن و احادیث اهل‌بیت و احکام همواره مورد استفاده و تأکید حاج رضا بود لذا اگر بتوانیم سیره زندگی خود را بر مبنای آن قرار دهیم بی شک سعادتمند خواهیم شد.

نرگس یزدان پناه: پدرم بسیار مقید بر سبک زندگی قرآنی بود و افتخار می‌کرد که یک معلم قرآن است و می‌تواند شاگردان بسیاری را در این راه تربیت کند. همیشه به من و برادرم تأکید می‌کرد مسائل و آموزه‌های قرآنی رو یاد گرفته و به آن عمل کنیم. آنچه در جلسات قرآن پدرم می‌دیدم حضور افراد مختلفی از کودک و نوجوان گرفته تا افراد بزرگسالان بود، نوع ارتباط پدرم با نوجوانان و جوانان بسیار خوب و زیاد بود.

داوود مردانی: هر مسئله‌ای که ما نیاز داریم خداوند در قرآن به آن اشاره کرده و تمام امور مورد نیاز زندگی یک فرد در کلام الله مجید موجود است ازاین‌رو توجه به آموزه‌های قرآنی مورد تأکید مرحوم یزدان پناه قرار گرفت. این کوتاهی از ماست که آنگونه که باید نسبت به قرآن توجه نداریم درحالی‌که توجه به آن می‌تواند بسیار راهگشا باشد.

مجید وفاپور: می‌توان گفت فعالیت‌های حاج رضا در حوزه قرآن بسیار پررنگ بود، چندین بار به مرحوم یزدان پناه پیشنهاد انتصابات مختلف داده شد اما وی ترجیح می‌داد در هر جایی که نیاز انقلاب است ورود جدی داشته باشد لذا تربیت نیروهای انقلابی را در قالب جلسات هفتگی قرآن ملاک عمل خود قرار داد.

ایسنا: نوعی ارتباط مرحوم یزدان پناه با نوجوانان و جوانان چگونه بود که این قشر جذب محافل و رفتار و سیره اخلاقی ایشان شده بود؟

محمد انصاری: در روایتی از امام علی (ع) در خصوص ویژگی پیامبر اکرم (ص) آمده است که طَبیبٌ دَوارٌ بِطبِّه یعنی پیامبر خاتم حضرت محمد مصطفی (ص) خود به دنبال افراد مختلف می‌رفتند و آن‌ها را به دین دعوت می‌کردند، مرحوم یزدان پناه نیز این‌گونه بود، و شیوه‌های ارتباط گیری وی با نوجوان و جوان همان شیوه‌ای بود که پیامبر اکرم (ص) و اهل‌بیت به کار می‌بردند.

حاج رضا خودش به دنبال افراد مختلف می‌رفت و منتظر این نبود که به دنبالشان بیایند، اگر شاگردی بنا به مشکلات مختلف در جلسات حضورش کمرنگ شد بلافاصله وی به سراغش می‌رفت و پیگیر حل مشکل برای بازگشتش می‌شد. این نوع برخورد و ارتباط باعث می‌شد که نوجوانان و جوانان برای ارتباط با ایشان بسیار علاقه‌مند شوند. این اظهار علاقه و تماس و پیگیری باعث می‌شد تا کسی از وی جدا نشود و اتصال خود را با ایشان حفظ کند، سبک شاید در ظاهر مباحث و دوره‌های روانشناسی را نخوانده بود اما به شدت نوع رفتارشان مطابق با اصول روانشناسی بود. هر زمان که یکی از ما را می‌دید با یک نگاه به صورت و چهره ما کاملاً متوجه می‌شد که در چه حالی هستیم، کاملاً متوجه حالات درونی ما می‌شد و درصدد حل آن برمی‌آمد.

نرگس یزدان پناه: بعد از رحلت ایشان هر جا که می‌رفتیم متوجه می‌شدیم که تأثیر سیره رفتاری مرحوم یزدان پناه تا چقدر زیاد بود، همه از ایشان خاطره داشتند، برای مثال پدرم چنان با دانشجویان ارتباط صمیمانه‌ای داشت که هر کدام فکر می‌کرد صمیمی‌ترین دوست وی است.

مجید وفاپور: ایشان نسبت به اموری که گوشزد می‌کرد همواره عامل بود و تذکراتشان بسیار بجا و در بزنگاه بود، این چیزی است که گاه در بین مردم مورد غفلت قرار می‌گیرد و همین موجب می‌شود که نسل نوجوان و جوان از نصیحت و تذکرات بزرگترهای خود دوری کنند و دوست نداشته باشند.

مرحوم یزدان پناه هیچ‌گاه علاقه‌ای به مطرح کردن خود نداشت، همه دغدغه و نگرانی او برای تربیت نوجوانان و جوانان بود، در این مسیر حساسیت‌های وی برای جلوگیری از ایجاد گمراهی و اشتباهات رفتاری افراد بسیار زیاد بود.

اگر ما بتوانیم الگویی لازم و کاملی در زندگی خود داشته باشیم می‌توانیم زندگی سعادتمندی داشته باشیم، خداوند پیامبر اکرم (ص) را اسوه حسنه و یک الگوی کامل برای تمامی ملت‌های جهان در هر دوره و زمانی معرفی می‌کنند، کسانی که در زیر چتر اهل‌بیت و آموزه‌های قرآن کریم قرار دارند نیز چنین است و می‌توانند الگویی برای ما باشند، مربیانی مثل مرحوم یزدان پناه از جمله این موارد است.

داوود مردانی: حاج رضا هم استاد ما بود و هم پدرمان، همیشه پیگیر مسائل و مشکلات ما بود و دقیقاً به مانند یک پدر انجام وظیفه می‌کرد. عمل به دستورات دینی عامل موفقیت ایشان بود، اگر ما چیزی بگوییم و خود در عمل به آن کوتاهی کنیم باعث می‌شد که آن گفته و تأکید اثر لازم را نداشته باشد ازاین‌رو همواره مرحوم یزدان پناه عامل به دستورات دینی و اخلاقی بود.

ایسنا: بسیاری بعدازآن مرگ نام و یادشان از خاطرات پاک می‌شود اما مرحوم یزدان پناه با گذشت ۱۹ سال از درگذشتش هنوز نامش بر سر زبان بسیاری از شهروندان قزوینی است. به نظرتان دلیل ماندگاری آن مرحوم چیست؟

داوود مردانی: مرحوم یزدان پناه نسبت به شعایر دینی بسیار حساس بود، به دلیل برگزاری کلاس‌ها و جلساتی که حاج رضا برای سنین مختلف برگزار می‌کرد بسیاری از ما و فرزندانمان پرورش یافته این کلاس‌ها و جلسات هستیم چرا که آموخته‌های دینی و اعتقادی خود را در قالب این فعالیت‌ها شکل داده‌ایم.

نرگس یزدان پناه: شاید بتوان عامل اصلی ماندگاری حاج رضا را در این دانست که وی تمام زندگی خود را وقف اسلام کرده بود، همین امر باعث شده تا بعد از ۱۹ سال هنوز نامش زنده باشد و همه به نیکی از او یاد کنند، افراد بسیاری خاطراتی از پدرم نقل می‌کنند که این نشان می‌دهد این خاطرات و شیوه رفتاری پدرم از ذهنشان پاک نشده و عمق تأثیرگذاری و عمل با اخلاص وی را شامل می‌شود.

مجید وفاپور: علاوه بر اخلاص مرحوم یزدان پناه می‌توان به موارد بسیار دیگری در حوزه ماندگاری نام و یادشان اشاره کرد، در روزهای اخیر شاهد به شهادت رسیدن سردار سرافراز حاج قاسم سلیمانی هستیم، مقام معظم رهبری در پیام خود در خصوص این سردار شهید به بیان ویژگی‌های مختلفی پرداختند که می‌توانم بگویم بسیاری از این ویژگی‌ها ازجمله اخلاص، اقدام و عمل در مرحوم یزدان پناه نیز وجود داشت.

یکی از ایرادات ما این است که برای بزرگان خود کتاب می‌نویسیم، مراسم خاطره گویی داریم و یا به یک مراسم بزرگداشت بسنده می‌کنیم، اما هیچ‌گاه نیامده‌ایم سیره رفتاری بزرگان خود را مورد بررسی قرار داده و آن را در زندگی خود جاری و ساری کنیم. این در حالی است که ما بسیار به چنین الگوهای نیاز داریم. شاید برای نسل امروز دیدن کسانی که سبک زندگی قرآنی دارند و آموزه‌های دینی و اخلاقی را آویزه زندگی خود قرار داده‌اند برای الگوبرداری ملموس‌تر باشند. باید در قالب کارگاه‌های سبک زندگی این افراد معرفی و سیره زندگی‌شان تبیین شود.

همه ما مدیون مرحوم یزدان پناه هستیم زیرا سبک زندگی ما را متحول و بسیاری از مسائل و موضوعات مختلف را برای ما تبیین و تشریح کرد. وی باعث شد که در عمق وجود ما همواره یاد و خاطرش زنده باشد و حق بزرگ وی تا آخر عمر بر گردنمان حس شود.

محمد انصاری: نمی‌توان یک مورد خاص را برای بقای نام یک فرد به تنهایی اعلام کرد، یکی از بهترین ویژگی‌های حاج رضا این بود که قول و فعلش یکی بود، همواره به دستورات دینی عمل می‌کرد و خصوصیت مردم‌داری وی نیز بسیار بارز بود، همیشه نسبت به انجام وظیفه در مقابل دستورات دین بسیار راسخ بود. همین امر باعث شد تا در زمان تشییع پیکر مرحوم ایشان شاهد حضور گسترده اقشار مختلف مردم باشیم چیزی که تا آن زمان در قزوین بسیار بی‌سابقه بود.

متأسفانه مجلس یادبود آن‌هم در سطحی پایین در شأن حاج رضا نیست، باید نام و یاد مرحوم یزدان پناه را بسیار گسترده‌تر از آنچه امروز انجام می‌شود زنده نگه داریم و کاری کنیم که افکار و سیره زندگی برای نسل نوجوان و جوان امروز و گستردگی اثرات فعالیت‌های ایشان را در جامعه تبیین شود زیرا راز ماندگاری مرحوم حاج رضا یزدان پناه در تبیین سبک زندگی وی است.

انتهای پیام