یک میلیارد دلار معلق روی هوا

به گزارش خبرنگار خبرگزاری برنا، با آغاز جنگ روسیه و اوکراین طبق برنامه تحریمی اتحادیه اروپا، روابط گسترده روسیه با اروپا در حوزه انرژی شامل نفت، گاز و فراورده‌های نفتی تحت تاثیر قرار گرفت که نتایج آن با افزایش بهای گاز، نفت خام و فراورده‌های نفتی پدیدار شد.

روسیه با برخورداری از ظرفیت پالایشی بیش از ۶ میلیون بشکه در روز از جمله کشورهای پیشرو در تولید فراورده‌های نفتی است. در سال ۲۰۲۱ پالایشگاه های روسیه ۲٫۸ میلیون بشکه در روز فرآورده‌های نفتی صادر کردند که اروپا بازار اصلی محصولات نفتی روسیه بوده‌است.

از لحاظ ارزش در سال ۲۰۲۰، روسیه ۴۸ میلیارد دلار صادرات فراورده‌های پالایشی داشته‌ که مقاصد اصلی این فراورده‌های نفتی هلند (۶٫۷۹ میلیارد دلار)، ایالات متحده (۹٫۶۲ میلیارد دلار)، چین (۴٫۵۲ میلیارد دلار) فرانسه (۲٫۹۲ میلیارد دلار)، ترکیه (۲٫۴۹ میلیارد دلار) و آلمان (۲٫۲۲ میلیارد دلار) بودند.

به عبارت دیگر در سال ۲۰۲۰ بیش از ۶۰ درصد از ارزش صادرات فراورده‌های نفتی روسیه معادل ۲۹ میلیارد دلار به اروپا است. حدود ۲۷ درصد معادل ۱۲٫۸ میلیارد دلار به کشورهای آسیایی (عمدتا چین، ترکیه و کره جنوبی) صادرات کرد. بنابراین اگر کشورهای اروپایی خواهان ادامه روند تحریم‌ها علیه روسیه باشند، برای ۲.۷ میلیون بشکه در روز نفت خام و حدود  ۱.۱۵ میلیون بشکه در روز فرآورده نفتی نیز می‌بایست جایگزین مناسب پیدا کنند.

در این شرایط با توجه به کاهش واردات فراورده‌های نفتی بسیاری از کشورهای اروپایی، آسیایی (کره جنوبی) و ایالات متحده از روسیه، کشور ایران با توجه به موقعیت جغرافیایی از جمله نزدیکی و اتصال دریایی به کشور روسیه و داشتن مرزهای زمینی با بسیاری دیگر کشورهایی که واردکننده فراورده‌های نفتی هستند، می‌تواند از این فرصت استفاده کرده و نقش خرید فراورده‌های روسیه و فروش آن به کشورهای دیگر را ایفا کند.

علاوه براین در شرایط کنونی و با توجه به بالاگرفتن اختلافات سیاسی روسیه با کشورهای بلوک غرب، حتی با وجود امکان صادرات فراورده‌های نفتی روسیه به کشورهای اروپایی و سایر کشورهای متحد، روسیه در صورت دسترسی به بازارهای جایگزین، ترجیح بر عدم صادرات فراورده‌های نفتی به اروپا دارد.

مصرف فراورده‌های نفتی روسیه در استان‌های شمالی/ صادرات از جنوب کشور

پالایشگاه‌های روسیه حدود ۱۵۰ میلیون لیتر بنزین و حدود ۲۶۵ میلیون لیتر گازوئیل به صورت روزانه تولید می‌کنند که طبق آمارهای سال ۲۰۲۱ به ترتیب حدود ۱۵ میلیون لیتر بنزین و ۱۵۵ میلیون لیتر از آن صادر شده‌است. از این مقدار روزانه ۱۲۰ میلیون لیتر گازوئیل به اروپا صادر شده که به عبارت دیگر روسیه تامین کننده حدود ۶۰ درصد گازوئیل وارداتی اروپا بوده‌ و علاوه براین، عمده مقصد بنزین صادراتی روسیه نیز به کشورهای اروپایی است.

در شرایط پیش رو فرصت تعامل نفتی با کشور روسیه در قالب‌های سوآپ یا خرید و فروش فراورده یکی از گزینه‌های همکاری ایران با این کشور است که مزایای همچون ارتقای روابط دو کشور به سطوح راهبردی در منطقه، درآمدزایی برای کشور از طریق خرید و فروش یا سوآپ فراورده و تامین نیاز استان‌های شمالی به سوخت گازوئیل و بنزین و آزادشدن بخشی از ظرفیت پالایشگاه‌های جنوبی به منظور صادرات فراورده است. به‌طوریکه از هزینه‌های پمپاژ فراورده از پالایشگاه‌های جنوبی به استان‌های شمالی کاسته‌می‌شود.

طبق آمارهای سال ۱۳۹۹ میانگین مصرف کل نفت گاز کشور حدود ۱۰۱٫۲ میلیون لیتر در روز و مجموع تولید نفت گاز پالایشگاه‌های کشور میانگین ۱۰۳ میلیون لیتر در روز بوده‌است. در این شرایط علاوه براینکه بازارهای صادراتی نفت گاز ایران از دست رفته‌، پیش بینی می‌شود روند تولید و مصرف این فراورده در ایران به زودی سر به سر شود.

لازم به ذکر است که در حال حاضر فقط از پالایشگاه نفت ستاره خلیج فارس روزانه حداقل ۱۲۰ هزار بشکه در روز گازوئیل با هدف مصرف در استانهای شمال، شمال شرقی و غربی به منطقه ری ارسال می‌شود. همچنین استان‌های نیمه شمالی کشور حدود ۲۶۰ هزار بشکه در روز بنزین مصرف می‌کنند در حالیکه ظرفیت تولید بنزین پالایشگاه‌های تبریز و تهران حدود ۶۵ هزار و ۲۰۰ هزار بشکه در روز باقیمانده از پالایشگاه‌های جنوبی کشور تأمین می‌شود.

با توجه به ظرفیت‌های اسکله‌های نکا و نوشهر و همچنین خطوط لوله متصل به پایانه‌های شمال کشور می‌توان انتظار داشت ظرفیتی به اندازه حداقل ۲۰۰ هزار بشکه فراورده گازوئیل و بنزین بدون نیاز به سرمایه‌گذاری در زیرساخت‌ها قابلیت تبادل با روسیه را داشته‌باشد.

فرصت‌سوزی وزارت نفت پایان می‌یابد؟

با وجود مزایای راهبردی ذکر شده در خصوص تجارت و تبادلات فراورده‌های نفتی با روسیه و البته ظرفیت‌های زیرساختی و جغرافیایی موجود، متاسفانه با گذشت حدود ۶ ماه از آغاز جنگ روسیه و اوکراین، در حوزه انرژی فرصت‌های همکاری با کشور روسیه  به قراردادهای اجرایی منجر نشده و در سطح گفت و گو و تفاهمنامه باقی مانده‌ لذا باید دید این فرصت چه زمانی تبدیل به فایده برای کشور خواهد شد.