یکی از مهمترین سبک‌های عکاسی مستند اجتماعی است. اهمیت این گونه دشوار پرداختن به مفاهیم و موضوعاتی است که در دل اجتماع وجود دارند و پرداختن به آنها بازگوی مسائلی است که شاید افراد عامه جامعه به آنها توجهی ندارند. صبا سرور در نمایشگاه «بی سر و بی‌صدا» آدمهایی را به عنوان سوژه انتخاب کرده که فاقد سر هستند.
به گزارش خبرنگار ایلنا، عکاسی، این هنر با قدمت و مهم محدود به یک یا دو سبک معدود نیست و گونه‌های مختلف دارد. بخصوص اینکه در دنیای امروز با وجود ابزار و متریال‌های دیجیتال بی‌آنکه تغییر ماهیت بدهد، گسترده‌تر و کاربردی‌تر شده است و در هنرهای جدیدی از آن بهره‌های فراوان برده می‌شود.
اما در میان سبک‌های عکاسی، گونه اجتماعی یا به زبان بهتر مستند اجتماعی شیوه‌ای است که مستقیما با وقایع و جریانات تاریخی و معاصر سر و کار دارد. عکاسی اجتماعی صرفا مقوله‌ای هنری نیست و ابعاد انسانی‌تر دارد. در واقع عکاسی اجتماعی فراتر از ابعاد و مفاهیم ظاهری است و عکاس به جز کادربندی‌ها و تکنیک و توجه به مقولاتی چون زیبایی و رنگ و کنتراست باید نگاهی ریزبین‌تر و موشکانه‌تری به پیرامون خود داشت باشد تا مخاطب را با اتفاقات بدیهی و مستتر در لایه‌های زیرین جامعه آشنا کند. شاید بی‌راه نباشد اگر بگوییم زیبایی (به معنی عرف آن در جامعه و ملل) در عکاسی اجتماعی در اولویت نیست و چه بسا عکسی از سوژه‌ای نازیبا و حتی زشت به لحاظ معنایی ابعاد زیباشناسانه‌ای پیدا کند. در این رابطه می‌توان برخی از عکسهای کاوه گلستان را مثال زد یا پلان‌های فیلم مستند «خانه سیاه است» ساخته فروغ فرخ‌زاد از جزامی‌ها را اگر به عکس تبدیل کنیم با سوژه‌هایی مواجه می‌شویم که اگر صورتهای زیبایی ندارند اما به لحاظ مفهومی دارای ابعادی زیباشناسانه هستند. در نهایت اینکه آنچه در عکاسی مستند اجتماعی بیش از هرچیز اهمیت دارد نگاه عکاس به محیط پیرامونی است. او فریم‌هایی را ثبت می‌کند که به لحاظ ظاهری و معنایی از نگاه و توجه آدمهای دیگر دور مانده اند. در عکاسی اجتماعی صرفا وقایع و حوادث مورد توجه نیستند و گاه نیز موضوعات بسیار روزمره و پیش پا افتاد سوژه آثار عکاس می‌شوند.
صبا سرور (عکاس) در نمایشگاه «بی سر و بی‌صدا» به سراغ سوژه‌هایی رفته که از فرط سادگی و روزمرگی از دید دیگر افراد جامعه به دور مانده‌اند. نمایشگاه «بی سر و بی‌صدا» این روزها درگالری پاییز واقع در خانه هنرمندان ایران برقرار است و مخاطبان می‌توانند تا بیستم تیرماه از آثار صبا سرور دیدن کنند.
هوفر حقیقی کیوریتور نمایشگاه «بی سر و بی‌صدا» در بخشی از استیتمنت این رویداد نوشته است: «تلاش مستند اجتماعی در آشکارسازی اتفاقات و رخدادهای فرهنگی و اجتماعی است اما در محتوای آثار این نمایشگاه این آشکارسازی وجود ندارد و اتفاقا شاهد شکلی از به غیاب راندن سوژه‌ها هستیم».
سوژه‌هایم بدون چیدمان و اتفاقی انتخاب شده‌اند
صبا سرور خود نیز با اشاره به تلاش ۲ساله خود برای ثبت عکسهای به نمایش درآمده در نمایشگاه «بی‌سر و بی‌صدا» از اهمیت توجه به هویت سوژه‌های معمولی خود گفت که شاید هر روز از کنارشان عبور می‌کنیم.
سرور درباره مدت زمان خلق و جمع آوری آثار و دیگر جزییات نمایشگاه «بی سر و بی‌صدا» به ایلنا گفت: این نمایشگاه عکسهای مستند اجتماعی را در دل خود دارد و جمع آوری آثار نمایش داده شده در آن دو سال زمان برده است. در نهایت هم من به همراه آقای هوفر حقیقی ۲۶ قطعه عکس را برای نمایش انتخاب کردیم.
این عکاس درباره چگونگی انتخاب سوژه‌های آثارش هم اینگونه توضیح داد: باید عنوان کنم سوژه‌هایم بدون چیدمان و اتفاقی انتخاب شده‌اند؛ به طوری که هیچ‌کدام از آنها خبر نداشتند که من از آنها عکس می‌گیرم و البته هیچ کدام سر ندارند.
سرور درباره ویژگی‌هایی که برای انتخاب سوژه‌هایش مد نظر داشته، توضیح داد: من سعی کردم سوژه‌هایی انتخاب کنم که فارغ از وضع مالی و یا جنسیت‌شان قابل رصد باشند یعنی آنها آدمهایی هستند که ما آنها را در طول روز به کرات می‌بینیم، اما بی‌تفاوت از کنار آنها رد می‌شویم.
بدون سر بودن سوژه‌ها تاکیدی بر هویت آنهاست
وی در پاسخ به این سوال که چرا آدمهایی که در قاب دوربینش قرار گرفته‌اند فاقد سر هستند نیز گفت: من با به تصویر نکشیدن سر آدمهای مورد نظرم، سعی کردم روی هویت‌شان تمرکز داشته باشم و بگویم درست است که آنها سر ندارند، ولی انکارپذیر نیستند.
وی درباره این موضوع که چه عواملی او را به پرداختن به چنین پروژه‌ای ترغیب کرده، گفت: یکی از موضوعاتی که باعث شد شروع به این کار کنم این بود که می‌دیدم برخی روی نیمکت و یا در خیابان می‌خوابند این برای من دغدغه بزرگی بود و مدام به این فکر می‌کردم که چه‌طور می‌شود کسی به این شکل بخوابد؟ خیلی از ما در جای گرم و نرم هم زمانی طول می‌کشد تا بخوابیم، اما افرادی در خیابان هستند که حتی نگران لباس و کفش خودشان نیستند و راحت خوابیده‌اند. این سوال برایم تکرار می‌شد که چه می‌شود آنها این‌چنین در چنین مکان‌هایی می‌خوابند؟ آنها به کجا رسیده‌اند؟
حذف سر آدمها اتفاقی در لحظه بوده و فتوشاپ نیست
این عکاس در پاسخ به این سوال که آیا سر آدمها را توسط نرم‌افزار از عکس‌هایش حذف کرده یا خیر، نیز اینگونه توضیح داد: اینکه این سوژه‌ها سر ندارند، به این صورت نبوده که با فتوشاپ این کار را کرده باشم من از سوژه‌ها زمانی عکس گرفتم که سرشان برای لحظه‌ای نبوده، یعنی یا خم شده‌اند یا سرشان را قایم کرده‌اند، در واقع من آنقدر آنها را تحت نظر گرفتم تا این اتفاق بیفتد، یعنی این اتفاق به صورت چیدمان نیست.
این عکاس بیان کرد: من با این روش می‌خواستم بیشتر روی شخصیت این آدمها تاکید کنم، بگویم اینکه اگر ما چهره آنها را بگیریم، باز هم هویت‌شان گرفته نمی‌شود، آنها انکارپذیر نیستند و قابل توجه هستند.
سرور درباره اینکه چرا به سرانجام رساندن پروژه‌اش دوسال زمان برده، گفت: این پروژه دو سال از من وقت گرفت، به این دلیل که زمان زیادی را برای تحت نظر گرفتن افراد صرف می‌کردم؛ طوری که گاهی ۶ یا ۷ ساعت در روز پیاده‌روی می‌کردم تا سوژه‌ها را پیدا کنم، حتی گاهی اوقات دست خالی به خانه بازمی‌گشتم.
هیچ‌وقت اجازه ندادم سوژه‌ها متوجه عکاسی شوند
سرور درباره دشواری‌های عکاسی مستند در نوع پرداختن به سوژه‌ها و به نتیجه رساند پروژه اش، اذعان داشت: در طول پروژه «بی سر و بی‌صدا» هیچ‌وقت اجازه ندادم سوژه‌ها متوجه عکاسی شوند. به طور کلی به نظرم در مستند اجتماعی وقتی سوژه متوجه می‌شود که از او عکس می‌گیرید از خود واقعی‌اش جدا می‌شود، شروع به گرفتن ژست، انکار کردن و یا سانسور کردن خودش می‌کند، اما وقتی ناگهانی و مخفیانه از آنها عکس می‌گیرید خود آن لحظه ثبت می‌شود، حرکت در عکس وجود دارد و این همان چیزی بود که من به دنبالش بودم.
این عکاس حوزه مستند اجتماعی درباره بازخوردهایی که از عکس‌هایش در نمایشگاه «بی سر و بی‌صدا» دریافت کرده نیز گفت: مخاطبان نظرات متفاوتی ارائه می‌دهند، از همین منظر خوشحالم که هر کدام از آنها از چند عکس خوششان آمد، به‌گونه‌ای که هیچ عکسی نبود که خوشایند مخاطبان نباشد و در این میان یکی از عکس‌ها هم خیلی برایشان جذاب بود.
صبا سرور در پایان گفت: باید بگویم در بیشتر عکس‌ها طنزی هم وجود دارد که شاید باید یک نگاه عکاسی در افراد باشد که متوجه این موضوع شوند، شاید مخاطبان عامه به صورت غریزی متوجه این قضیه شوند، اما مخاطبان هنری درگیر این طنز می‌شوند.
گفتنی است نمایشگاه «بی‌سر و بی‌صدا» تا ۲۰ تیرماه از ساعت ۱۶ تا ۲۰ (به جز روزهای شنبه) در گالری پاییز خانه هنرمندان ایران به نشانی تهران، خیابان طالقانی خیابان موسوی شمالی (فرصت) ضلع جنوبی باغ هنر میزبان علافه‌مندان است.
انتهای پیام/