دکتر عباس علی پور – عضو هیئت علمی دانشگاه علوم پزشکی مازندران در گفت‌وگوی تفصیلی با ایسنا، در رابطه با واکسن به عنوان یکی از عوامل تعیین کننده آینده پاندمی کووید ۱۹ در ایران و جهان، گفت: در صورت وجود ایمنی و کارایی بالای واکسن، پوشش مناسب در سطح جوامع، کاهش شدت بیماری در افراد واکسینه شده و تأثیر آن در جلوگیری از انتشار بیماری به سایر افراد، می‌تواند شرایط پاندمی کرونا را کاملا در دنیا تغییر دهد.
وی با بیان اینکه ایمنی و کارایی واکسن برای جلوگیری از ابتلا در مواجهه با ویروس مساله بسیار مهمی است، عنوان کرد: بررسی امکان انتقال عفونت توسط افراد واکسینه شده، نیازمند گذشت زمان و دریافت واکسن توسط جمعیت بیشتری است.
ضرورت وجود نظام مراقبت برای کشف موارد جهش یافته ویروس
دکتر علی پور با بیان اینکه بررسی خصوصیات عامل عفونی باید به ویژگی‌هایی از جمله عفونت‌زایی (بررسی آمار ابتلای افرادی که با ویروس در تماس بودند)، بیماری‌زایی (آشکار شدن علائم توسط افراد دچار عفونت) و همچنین کشندگی (میزان مرگ و میر ناشی از بیماری در بیماران) بستگی دارد، توضیح داد: با توجه به جهش ویروس، بررسی جهش‌های اثرگذار بر این سه عامل از نقطه نظر سلامت عمومی اهمیت زیادی دارد، البته باید در نظر داشته باشیم همه جهش‌ها از نظر ایمونولوژی و ویرولوژی و پیش‌بینی جهش‌های آینده ویروس با اهمیت نیستند، با این حال در کنار نظام مراقبت بیماری باید یک نظام مراقبت برای کشف موارد جهش یافته ویروس را نیز در داخل کشور داشته باشیم.
وی با اشاره به نقطه نظراتی درباره اثربخشی واکسن در برابر جهش های کروناویروس، با بیان اینکه اظهارات شرکتهای تولید کننده واکسن در خصوص اثربخشی در برابر جهش‌های جدید ویروس باید مبتنی بر شواهد باشد، گفت: در حال حاضر نمی‌توان در مورد پوشش موارد جهش یافته جدید در افراد واکسینه شده اظهارنظر قطعی کرد.
خاموشی پاندمی تا پایان ۲۰۲۱ در صورت ایجاد ایمنی حاصل از عفونت طبیعی و واکسن
این اپیدمیولوژیست با تاکید بر اینکه تداوم رعایت مسائل پیشگیرانه تا دستیابی به حد قابل قبول پوشش واکسیناسیون بسیار تأثیر گذار و با اهمیت است، توضیح داد: به نظر می‌رسد اگر ۷۵ تا ۸۰ درصد مردم ایمنی طبیعی (ابتلا به کرونا) یا ایمنی مصنوعی (دریافت واکسن) را کسب کنند احتمالا می‌توانیم با توجه به تلاش‌هایی که در سطح جهان صورت می‌گیرد پاندمی را تا پایان سال ۲۰۲۱ خاتمه یافته تلقی کنیم. این احتمال به رفتار ویروس و جهش‌های احتمالی ویروس کرونا، طول مدت ایمنی ناشی از مصونیت طبیعی (ابتلاء به بیماری) و اکتسابی (پس از تلقیح واکسن) و همچنین نامشخص بودن پدیده تقویت وابسته به آنتی بادی (که سبب تشدید بیماری می‌شود) بستگی دارد.
ضرورت تجدید نظر اساسی در نظام بهداشتی و سلامتی کشور
این عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه ضمن بررسی سیاست‌های حوزه سلامت در مقابله با بحران کرونا، با تاکید بر اثرگذاری مستقیم آمادگی نظام بهداشتی کشورها بر کنترل و مدیریت اپیدمی، عنوان کرد: متاسفانه ضعف نظام مراقبتی کشور جهت شناسایی سریع مبتلایان، نبود آمادگی در نظام سلامت و سطوح بهداشتی، از دست دادن زمان‌های اولیه و تحمیل هزینه سنگین به جامعه منجر به این شد که در اوایل اپیدمی روند کشندگی (نسبت فوتی‌ها به مبتلایان) بالاتر باشد، در صورتی‌که همزمان با ما برخی کشورها (مانند نیوزلند، کره جنوبی و سنگاپور) با کشف سریع عفونت و ایزوله کردن مبتلایان (اعمال استراتژی‌های کنترلی صحیح و سریع) عملکرد بهتری داشته و نگذاشتند عفونت در جامعه گسترش یابد و لذا نیازی نداشتند که مانند ما و بسیاری از کشورهای دیگر (مانند آمریکا و برخی کشورهای اروپائی) استراتژی‌های مهاری را اعمال کنند، بنابراین تجدید نظر اساسی در نظام بهداشتی و سلامتی کشور جهت رفع نواقص احتمالی و مواجهه صحیح با اپیدمی‌های مشابه ضرورتی اجتناب ناپذیر است.
ضعف اطلاع رسانی صحیح در رابطه با کووید ۱۹ همچنان وجود دارد
دکتر علی پور با انتقاد از ضعف اطلاع رسانی در خصوص پاندمی کرونا و با بیان اینکه از ابتدای اپیدمی در خصوص اطلاع رسانی به مردم ساده انگارانه برخورد شد، اظهار کرد: در اوایل اپیدمی اعتماد نو به نقل از برنامه‌های آگاهی دهنده هدایت شده، هدفمند و منظم جهت ارتقای آگاهی و ارایه آموزش‌های لازم به مردم از طریق درگاه‌های وزارت بهداشت و دانشگاه‌های علوم پزشکی و صفحات معتبر در فضای مجازی بسیار اندک بود و مطالب آموزشی به صورت خودجوش و بعضا ناقص و نادرست به مردم منتقل می‌شد، همین مساله باعث شد که مردم خوراک‌های آموزشی خود را از منابع غیرمعتبر دریافت کنند.
وی تاکید کرد: همچنین دلایل علمی و قانع کننده ضرورت رعایت پروتکل‌ها، عدم خروج غیرضروری از منزل و یا پرهیز از دورهمی‌ها و مسافرت‌ها به درستی برای مردم تفهیم نشد، خلأیی که هنوز هم محسوس است و اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی صحیحی برای آن وجود ندارد.
نظام اطلاعاتی برای ثبت موارد بیماری باید منسجم عمل کند
این عضو هیئت علمی دانشگاه همچنین با انتقاد از نبود انسجام کافی در نظام اطلاعاتی کشور برای ثبت موارد بیماری و فوتی‌های ناشی از آن، اظهار کرد: مدیریت آمار و فناوری اطلاعات وزارت بهداشت مسئولیت جمع آوری آمار از قسمت‌های مختلف بدنه نظام سلامت و گزارش آن به افراد و محققین را برعهده دارد، روندی که به انتشار آمار واحد و منسجم کمک می‌کند، در حالیکه متاسفانه نظام آماری کشور در این رابطه دارای نقص است.
وی ادامه داد: خلاء موجود در نظام آماری کشور باعث شده که به عنوان مثال یک محقق در یک منطقه به اطلاعات مربوط به ابتلا، مرگ، موارد محتمل، موارد قطعی، تعداد تست اخذ شده، مناطق جغرافیایی با تراکم بالای افراد مبتلا و سایر اطلاعات برای انجام تحقیق و پژوهش دسترسی نداشته باشد؛ همچنین ارایه آمار غیر قطعی برای محققین کاربردی نیست و برای شهروندان نیز جنبه بازدارنده ندارد.
این اپیدمیولوژیست با اشاره به تجربه کشورهای پیشرفته در سیستم اطلاع رسانی و بکارگیری اپلیکیشن‌های کاربردی جهت نشان دادن وضعیت اپیدمی، توضیح داد: متاسفانه مشابه این سیستم‌ها در کشور ما طراحی نشده، در حالیکه استفاده از این نرم‌افزارها علاوه بر کمک به مسوولان و محققان، به افراد کمک می‌کند تا ضمن ثبت وضعیت خود، از مکان‌ها و مناطق مختلف دارای تراکم بالای مبتلایان آگاه شده و همین مساله از گسترش و شیوع ویروس جلوگیری می‌کند.
تغییر مداوم تعاریف وضعیت هشدار اپیدمی، کم توجهی مردم را به دنبال دارد
دکتر علی پور تغییر مداوم تعاریف وضعیت هشدار اپیدمی در کشور را نقص بعدی سیستم دانست و گفت: تعاریف و مبانی سطوح هشدار دائما در حال تغییر است که همین مساله به سلب اعتماد مردم و محققین منجر می‌شود، از طرف دیگر سطح بندی وضعیت اپیدمیولوژیک شهرها با رنگ‌های زرد و آبی و قرمز و تغییر مداوم آنها از میزان بازدارندگی هشدارها می‌کاهد، بنابراین دقت در تعریف مشخص و واحد برای سطوح هشدار، تعیین مقررات و آگاه‌سازی مردم و همچنین بیان دقیق مؤلفه‌های تاثیرگذار بر ورود و یا خروج از وضعیت قرمز، زرد و نارنجی، به افزایش سطح مشارکت مردم در رعایت پروتکل‌ها و محدودیت‌های کرونایی منجر می‌شود.
این رنگ‌بندی‌ها صرفا بر اساس بروز تجمعی بوده و به میزان رعایت پروتکل‌ها، خوشه‌های بیماری در جامعه و راه‌های کسب عفونت در افراد مبتلا توجهی ندارد. از طرفی دیگر هر سطح هشدار باید حداقل ۲ هفته تداوم یابد و نه اینکه در فاصله چند روزه رنگ بندی و به تبع آن مقررات آن محدوده جغرافیائی تغییر کند؛ از نظر اجرائی نیز پروتکل‌های هر منطقه به درستی اجرا نمی‌شود و امکان اطلاع رسانی سریع توسط شهروندان و بررسی سریع موارد نقص توسط ناظران عملا در جامعه دیده نمی‌شود.
اهمیت شناسایی راه‌های ابتلا در کنترل و مدیریت اپیدمی
این اپیدمیولوژیست همچنین با تاکید بر اهمیت ردیابی مبتلایان و تماس‌های نزدیک آنان و همچنین بررسی راه‌های ابتلا در کنترل و مدیریت اپیدمی، اظهار کرد: در کنار استراتژی‌های فردی (ماسک، فاصله فیزیکی و شستن دست)، استراتژی‌های مهار عمومی مانند شناسایی راه ابتلای افراد به کووید ۱۹ برای پیشگیری از ابتلا در آینده یک نقشه راه است که متاسفانه با کمبود اطلاعات، ضعف در اطلاع رسانی و عدم کاربرد این اطلاعات در سیاستگذاری‌ها و اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی‌ها مواجه هستیم. همچنین در ردیابی آینده نیز باید افراد نزدیک به فرد PCR مثبت شناسایی و اقدامات لازم برای پیشگیری، شناسایی و ایزوله کردن آنان به عمل آید.
ضعف در اطلاع رسانی نسبت به طرح محله محور شهید سلیمانی
این عضو هیئت علمی دانشگاه در ادامه ضمن اشاره به اجرای طرح محله محور مقابله با کرونا، با تاکید بر علمی بودن مبانی طرح شهید سلیمانی؛ نظارت و ارزیابی آن را ضروری دانست و تصریح کرد: ضعف اطلاع رسانی در مورد مراحل و نحوه اجرای این طرح و عدم شفافیت در اعلام آمار مرتبط با افراد غربالگری شده مانند تعداد افراد دارای تست مثبت، تعداد افراد ایزوله شده، تماس‌های نزدیک با مبتلایان، تعداد افراد تست شده در بین تماس‌های نزدیک و نهایتا تعدادافراد قرنطینه شده از این بین، منجر به نقص در ارزیابی و شناسایی نقاط ضعف و قوت آن می‌شود.
انتقاد از هدفمند نبودن تست‌های تشخیص کرونا
دکتر علی پور همچنین هدفمند نبودن اجرای تست‌های تشخیص کرونا را نقطه ضعف بعدی سیستم بهداشتی دانست و عنوان کرد: به طور معمول تست‌های تشخیصی جهت شناسایی مبتلایان و ناقلان بدون علامت (با هدف بررسی درصد مبتلایان و شناسایی افراد محتمل مبتلا به کووید ۱۹) باید انجام شود. هدف اصلی از تست‌های تشخیص، شناسایی مبتلایان برای محافظت از ابتلای افراد در تماس نزدیک به آنهاست که متاسفانه ما نتوانستیم در این زمینه فعالانه عمل کنیم.
این اپیدمیولوژیست ادامه داد: باید از ابتدای اپیدمی با اجرای هدفمند و به میزان زیاد تست‌های تشخیص، مبتلایان بیشتری را شناسایی کرده و از میزان کشندگی بیماری می‌کاستیم. همچنین با شناسایی و غربالگری مبتلایان از شیوع بیشتر بیماری پیشگیری می‌کردیم که متاسفانه این مهم به خوبی محقق نشد. بنابراین از این پس باید با اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی صحیح در شناسایی بیماران قطعی از محتمل و مشکوک دقیق‌تر عمل کنیم که خوشبختانه در طرح شهید سلیمانی اقدامات مؤثری در این زمینه صورت گرفته، در همین راستا در اعمال اقدامات بازدارندگی برای جلوگیری از حضور مبتلایان در مکان‌های عمومی نسبت به گذشته بهتر عمل شده است.
سازماندهی نیروهای داوطلب نقطه قوت طرح شهید سلیمانی
وی با انتقاد از نبود هماهنگی لازم بین نیروهای داوطلب از ابتدای اپیدمی، اظهار کرد: از ابتدای شیوع کرونا گروه‌های داوطلب در زمینه‌هایی همچون درمان، مسایل اجتماعی، اقتصادی، پژوهش و حتی زمینه‌های غیرتخصصی مانند کمک پرستاری و انجام وظایف مرتبط با همراهان بیمار اعلام آمادگی کردند که متاسفانه سازماندهی و هماهنگی آنها به صورت دقیق انجام نشد، ولی در طرح شهید سلیمانی این ضعف برطرف شده و ارتباط بین افراد نیازمند و خیّرین و نیروهای داوطلب به خوبی برقرار شده است.
برای ترویج رعایت پروتکل‌های بهداشتی، مجموعه‌های وزارت بهداشت باید الگو باشد
دکتر علی پور در ادامه با تأکید بر اینکه وزارت بهداشت برای مجاب کردن دیگران به رعایت پروتکل‌ها خودش باید الگو باشد، گفت: در بعضی بیمارستان‌ها، مراکز درمانی، مراکز خصوصی مثل آزمایشگاه‌ها و رادیولوژی رعایت پروتکل‌ها با دقت صورت نمی‌گیرد و نظارت درستی نیز بر روی آنها نیست؛ از جمله این کم توجهی‌ها عدم رعایت فاصله‌گذاری مناسب و آزاد بودن حضور همراه بیمار در بیمارستان بود که خوشبختانه این مسئله نیز این اواخر و به تازگی ممنوع شد.
این عضو هیئت علمی دانشگاه همچنین با بیان اینکه اپیدمی کرونا بسیاری از نقاط ضعف سیستم بهداشت و سلامت کشور را نمایان کرد، گفت: به عنوان نمونه از ظرفیت نظام خودمراقبتی مانند سفیران سلامت خانواده و کانون محله‌ای سلامت که در بسته طرح تحول سلامت ابلاغ شده بود، به خوبی استفاده نشد، البته سعی شده این ظرفیت در طرح شهید سلیمانی استفاده شود، چراکه بکارگیری این ظرفیت‌ها در جهت کاهش بار بیماری و اقدامات حمایتی بسیار کمک کننده است؛ به گونه‌ای که اگر از روزهای ابتدایی اپیدمی مورد توجه قرار می‌گرفت از شیوع بالای بیماری پیشگیری می شد و دیگر نیازی به اعمال محدودیت‌های شدید نبود.
اقدام مثبت طرح تحول در جهت گسترش تعداد تخت‌های بیمارستانی و بخش‌های ویژه
دکتر علی پور با تقدیر از اقدامات صورت گرفته برای آمادگی بیمارستان‌ها و گسترش بخش‌های ویژه در طرح تحول سلامت، گفت: در طرح تحول سلامت برای بیمارستان‌ها هزینه‌های زیادی صورت گرفت که خوشبختانه برخی از این موارد در بحران کرونا مؤثر واقع شد.
وی با بیان اینکه البته در مدیریت بیمارستانی برای اولویت بندی اعتبارات طرح تحول سلامت و طراحی استانداردها، اعتماد نو به نقل از برنامه ریزی، هدفگذاری و مدیریت بیماران نقایصی داشتیم، اظهار کرد: استاندارد نبودن امکاناتی همچون دستگاه‌های اکسیژن‌ساز برای تخت‌های بیمارستانی و ضعف در مدیریت و هدایت بیماران به سمت بیمارستان‌های خاص با امکانات تشخیصی و درمانی مناسب از نواقصی بود که در روند کشندگی و آمار فوتی‌های ناشی از کرونا اثرگذار بود.
این اپیدمیولوژیست با بیان اینکه اختلاف در میزان کشندگی و آمار فوتی‌ها در بین بستری شدگان مراکز درمانی مختلف دلایلی دارد که باید مرتفع شود، گفت: تفاوت در میزان کشندگی در بین مراکز درمانی دارای ورودی بیمار یکسان، نشان دهنده آن است که برخی مراکز کمبودهایی در زمینه‌های تجهیزات، دارو و پرسنل دارند که باید رفع شود.
ضرورت بازنگری مبانی علمی گایدلاین‌ها
دکتر علی پور با انتقاد از دقیق نبودن مباحث درمانی و علمی گایدلاین‌ها و استفاده نادرست از آنها، عنوان کرد: پروتکل‌ها و گایدلاین‌های درمانی به خصوص در موضوع کووید، نیاز به یک بازنگری اساسی دارند مثلا استفاده از کلروکین و آزیترومایسین در درمان بیماران کووید ۱۹ هیچ موضوعیتی ندارد اما هنوز در برخی بیمارستان‌ها تجویز می‌شود که مهمترین علت آن نبود یک پروتکل اجرایی دقیق و وجود نقطه نظرات متفاوت در مورد داروها و اعلام نادرست آن در رسانه‌های مختلف است که منجر به سردرگمی در درمان شده است.
دکتر علی پور در پایان با تأکید بر اینکه کنترل اپیدمی عزم عمومی و همکاری همگانی را می‌طلبد، گفت: این شرایط تلاش همگانی را می‌طلبد و لازم است مجموعه مدیریتی که برای کنترل اپیدمی تلاش‌های زیادی می‌کنند علمی‌تر و منسجم‌تر حرکت کنند تا شرایط بهتری را تجربه کنیم و با ثبت درس آموخته‌های مدیریت کرونا، برای کنترل و مدیریت موارد بعدی استفاده کنیم.
انتهای پیام
ایسنا- گلاره کاویان