به گزارش ایسنا، چهار ماه از انتشار نخستین خبرها و هشدارها از احتمال تخریب حدود چهار هکتار از تپه «چغاگاوانه» به عنوان یکی از مهمترین محوطه‌های باستانی غرب کشور در مرکز شهر اسلام‌آباد غرب در استان کرمانشاه می‌گذرد، هشداری که این محوطه تاریخی را با بیش از ۲۵ متر نهشته‌های باستان‌شناختی، از کهن‌ترین بقایای سکونت انسانی در این تپه مربوط به اوایل دوره روستانشینی یا نوسنگی با حدود هشت‌هزار سال قدمت معرفی می‌کند، محوطه‌ای که سکونت در آن تا امروز ادامه دارد.
هرچند تپه را ۱۹ تیر ۱۳۴۸ در فهرست آثار ملی ثبت کردند و باستان‌شناسان خارجی و داخلی مطالعات مختلفی روی آن انجام دادند، اما تعرض به این محوطه از همان زمان به حدی بود که در بخش فوقانی تپه، شهرداری پارک و چایخانه احداث کرده بود. این تعرض‌ها به همین جا ختم نمی‌شود. با وجود مطالعاتی که در سال‌های ۷۷ تا ۷۸ روی این محوطه انجام شده بود، کاوش‌ها با آغاز عملیات احداث پارک و ساخت‌وسازهای اطرافش متوقف شدند، تا همین چند ماه قبل و در نهایت همین روزها که هنوز خبر از تعرضِ متولیان شهری به این تپه تاریخیِ قرارگرفته در مرکز شهر با نام اجرایِ طرح روگذر به گوش می‌رسد. موضوعی که چندان هم با محوطه‌های تاریخی غریبه نیست، نمونه‌اش را کمتر از یک سال قبل در شوش جهانی سر زبان‌ها انداختند. حالا هم ترافیک را بهانه کرده‌اند، در حالی که متولیان شهری حاضر به بررسی راه‌های جایگزین آن نمی‌شوند.
نخستین هشدارها با انتشار تصاویرِ اقداماتی که شهرداری اسلام‌آباد غرب برای عبور روگذر در مجاورت تپه باستانی چغاگاوانه انجام داده بود، از یک سو هشدارهای دوستداران و فعالان میراث فرهنگی را به دنبال داشت، از سوی دیگر معاون میراث فرهنگی وزارتخانه نیز با توجه به شناسایی آثار فرهنگی تاریخی در محدوده احداث پل و اعلام نیاز اداره کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه برای تدقیق عرصه تپه چغاگاوانه اعلام کرد که تا انجام مطالعات و دریافت نتیجه حاصله از هرگونه عملیات عمرانی در این محدوده جلوگیری شود. این درحالی است که پژوهشکده باستان‌شناسی هم آمادگی خود را برای انجام مطالعات باستان‌شناسی اعلام کرده است، اعلامی که به نظر می‌رسید به گوش مسوولان شهری اسلام‌آباد غرب چندان آشنا نبود که بخواهند به آن گوش کنند.
هر چند حدود ۳۰ سال قبل از این فکرها برای چغاگاوانه، محمدحسن محبعلی – معاون وقت حفظ و احیای سازمان وقت میراث فرهنگی -، گزارشی را از مشاور این محوطه تاریخی امضا کرد که در هنگام مطالعه در عمق ۴ تا ۵ متر به بقایای ساختمانی و استخوان رسیده بودند. در این شرایط و با توجه به انجام نشدن هیچ مطالعه‌ای روی این محوطه از آن زمان تا کنون، دور از ذهن نیست که عرصه تپه بیشتر از محدوده مشخص‌شده فعلی در نقشه مورد استناد مربوط به سال ۱۳۶۸ باشد که محبعلی آن را در آن زمان امضا کرده بود. به همین دلیل هم میراث فرهنگی بر لزوم اجرای پروژه مطالعات و بررسی‌های علمی در قالب اعتماد نو به نقل از برنامه گمانه‌زنی با هماهنگی پژوهشکده باستان‌شناسی در این محوطه تاریخی تاکید دارد.
نشانه‌های حضور انسان نئاندرتال را بیخ گوششان دارند، اما با تخریب کتیبه تاریخی مهمی در ثلاث باباجانی مواجه شدند و باز هم اصرارشان به کشیدن تقاطع هم‌سطحی است که تپه هشت‌هزارساله را تهدید به تخریب می‌کند!
از همان زمان و با انتشار این خبرها، کارشناسان و فعالان میراث فرهنگی کرمانشاه خواستار اقدام جدی نخستین وزیر میراث فرهنگی نسبت به وضعیت این تپه باستانی شدند، به خصوص که از روز اول مهر نیز شهرداری اسلام‌آباد عملیات اجرایی پل روگذر میدان امام خمینی در مجاورت تپه باستانی چغاگاوانه را با نصب یک کانکس آغاز کرده است، اتفاقی که برخی کارشناسان برای آن عاقبتی شبیه به منوریل کرمانشاه پیش‌بینی کرده‌اند.
آن‌هم در شرایطی که از یک سو کشف یک دندان در غاری در این شهر، ایران را به فهرست کشورهای دارای بقایای انسان نئاندرتال اضافه کرده و از سوی دیگر، خبرِ نابودی سنگ‌نگاره‌های کوه بمو در ثلاث باباجانی با قدمت چندهزار سال در همین یکی دو ماه گذشته منتشر شد.
مخالفان طرح تقاطع غیرهمسطح اسلام‌آباد غرب برای چغاگاوانه چه کردند؟
در کنار عوامل فیزیکی شهری و احتمال بروز ترافیک بیشتر (عاملی که شهرداری را هم برای احداث روگذر فعال کرده) کسبه و برخی کارشناسان حوزه‌های مختلف نسبت به این اقدام که گفته می‌شود تأییدیه کمیسیون ماده ۵ و طرح اتاف (پیوست فرهنگی- اجتماعی) و رضایت و تأییدیه سازمان میراث فرهنگی و شورای عالی معماری و شهرسازی را هم ندارد، معترض‌اند.
دهم خرداد، امید قادری – مدیرکل میراث فرهنگی استان کرمانشاه – بر اساس نظر کارشناسان باستان‌شناس به علی حمیدی‌تبار شهردار اسلام‌آباد غرب تأکید کرد که «هر چند محل احداث پل با فاصله اندک در خارج از عرضه فعلی این اثر است اما در زمان تصویب نقشه عرصه و حریم این تپه در سال ۱۳۶۷ به صورت اضطراری و بدون گمانه‌زنی‌های لازم اقدام به تهیه نقشه مذکور شده است.
او حتی در این نامه به گزارش صفحه ۶ مشاور طرح شهرداری (مهندسین آرشکو) استناد کرد که در عمق ۴ تا ۵ متر بقایای ساختمانی و استخوانی به دست آمده است. او همچنین در این نامه از شهرداری خواسته تا قبل از اجرای مقدمات مطالعاتی پیش‌گفته از هرگونه حفاری و اقدام و عمرانی خودداری شود و دستورات لازم جهت هماهنگی با پذیرش پژوهشکده باستان‌شناسی صورت بگیرد.»
حتی از سویی برخی از کسبه هم در نامه‌ای به شهردار اسلام‌آباد غرب که رونوشت آن به امام جمعه، فرماندار، نماینده مجلس، اعضای شورای شهر، اداره صنعت و معدن و تجارت و اتحادیه اصناف شهر اسلام آباد ارسال کردند، نوشته‌اند: «شما شخصا جنبه ترافیکی مسئله را مد نظر داشته‌اید آن هم ترافیک یک خیابان را. حال شایان ذکر است اجرای چنین طرح‌هایی مستلزم در نظر گرفتن مسائل زیست محیطی- تاریخی- اجتماعی- فرهنگی -اقتصادی آن است. همچنین اجرای این طرح باعث عدم رونق بیشتر مغازه‌داران این مهم می‌شود. چون راه‌های دسترسی عابران و شهروندان پیاده را سخت و گاهی غیرممکن می‌سازد. این بدان معناست که هم ارزش ملک‌های تجاری کاهش زیادی خواهد داشت و هم درآمدها را تحت‌الشعاع قرار خواهد داد.»
بعد از آن در ۱۸ خرداد قادری در نامه‌ای به محمد حسن طالبیان – معاون میراث فرهنگی وزارتخانه –نوشت: «محل احداث پل با فاصله اندکی از کنار تپه فوق عبور خواهر کرد که در خارج از عرصه فعلی این اثر است، این در حالی است که در زمان تصویب نقشه عرصه و حریم این تپه به صورت اضطراری و بدون گمانه‌زنی‌های لازم اقدام به تهیه نقشه مذکور شده است. شهرداری اسلام‌آباد غرب بدون هماهنگی با میراث فرهنگی برای مطالعه احداث پل مذکور با مشاور قرارداد منعقد کرده و نظر آن مشاور را برای این اداره کل ارسال کرده است.
براساس گزارش‌های مشاور در هنگام مطالعه در عمق ۴ تا ۵ متر به بقایای ساختمانی و استخوان اشاره شده است. بنابراین گسترده بودن عرصه تپه بیشتر از محدوده مشخص‌شده فعلی در نقشه مورد استناد مربوط به سال ۱۳۶۸با امضای محمدحسن محبعلی – معاون وقت میراث فرهنگی، خارج از تصور نیست و تا کنون نیز در این محدوده مطالعات باستان‌شناسی انجام نشده است. بنابراین لازم است قبل از اجرای پروژه مطالعات و بررسی‌های علمی در قالب اعتماد نو به نقل از برنامه گمانه‌زنی با هماهنگی پژوهشکده باستان‌شناسی به انجام برسد. رونوشت نامه نیز به دفتر هادی احمدی روئینی – حفظ و احیا بناها، بافت‌ها و محوطه‌های تاریخی -، روح‌الله شیرازی – رئیس پژوهشکده باستان‌شناسی – فرستاده شده است.»
حتی بعد از آن، در ۲۸ خرداد نیز طالبیان، معاونت میراث فرهنگی کشور اعلام کرد که «تا انجام مطالعات و دریافت نتیجه حاصله از هرگونه عملیات عمرانی در این محدوده جلوگیری شود این درحالی است که پژوهشکده باستان‌شناسی هم آمادگی خود را برای انجام مطالعات باستان‌شناسی اعلام کرده است.»
از چند روز بعد از انتشار خبر آغاز به کار طرح، در کنار موافقت مسئولین محلی، تعداد زیادی از کارشناسان فرهنگی، عمرانی و محلی از احداث این طرح اعلام نارضایتی کرده‌اند. کارشناسان عمرانی و معماری شهری معتقدند که این طرح به درستی کارشناسی نشده است و نقشه دقیق و جامعی نیز ندارد.
بشیری – شهردار و رئیس سابق نظام مهندسی اسلام‌آباد غرب – نیز با این طرح مخالفت کرده: «تا زمانی‌که کنترل ترافیک شهر در اختیار وانت‌های میوه‌فروش و دستفروشان است و مجموعه دستگاه‌های ذی‌ربط بی‌تفاوت از کنار آن می‌گذرند با اجرای چنین طرح‌هایی مشکل ترافیک حل نخواهد شد.»
اما جهانبخش حیدری – فرماندار اسلام‌آباد غرب – ۳۰ تیر به رسانه‌ای اعلام کرده که «هر طرحی که از مجرای کارشناسی عبور کرده باشد به طور طبیعی باید خروجی مناسبی نیز داشته باشد و آنچه اجرا می‌شود براساس نظر کارشناس است. عرصه تپه باستانی با محل اجرای طرح فاصله بسیاری دارد و بعید به نظر می‌رسد مشکلی برای تپه ایجاد شود و استعلامات لازم از میراث فرهنگی نیز انجام شده است.»
هر چند یک روز بعد یعنی ۳۱ تیر، امید قادری – مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه – در نامه‌ای به شهردار اسلام آباد غرب، گفت که «قبلا نیز توجه آن شهردار محترم را به اعلام آمادگی این اداره کل برای انجام مطالعات لازم در محدوده احداث پل مذکور معطوف داشته است و متاسفانه تا کنون اقدام و پاسخی در این زمینه وصول نشده است، خواهشمند است ترتیبی اتخاذ کنید تا اگر اجرای طرح مذکور کماکان در دستور کار قرار دارد، موضوع جهت جمع‌بندی کلیه جوانب و کسب تکلیف نهایی از سازمان مرکزی میراث فرهنگی در یک نشست مشترک بررسی و اتخاذ تصمیم شود.»
نه تنها کسبه میدان امام خمینی با احداث تقاطع مخالفند، میراث فرهنگی هم مخالف سرسخت آن است، نامه‌نگاری‌های مکرر رد و بدل‌شده بین مسوولان مختلف این را ثابت می‌کند، اما شهردار اسلام‌آباد غرب نظر دیگری دارد.
او دوم مرداد هم در نامه‌ای به کریمی – فرماندار اسلام آباد غرب – با توضیح وضعیت محوطه، نوشت: «شهرداری اسلام‌آباد غرب اعتماد نو به نقل از برنامه احداث پل روگذر در مجاورت تپه تاریخی چغاگاوانه در مرکز این شهر را در دستور کار خود داشته و برای این منظور، مشاور گرفته که مشاور نیز به وجود آثار (استخوان و آوار ساختمانی در عمق ۵ و ۶ متری نمونه‌های برداشت‌شده) اشاره کرده است.
این اداره کل در نامه‌هایی مکررا درباره‌ی رعایت ضوابط برای فعالیت مذکور در کنار این اثر تاریخی که یکی از سایت‌های مهم تاریخی در کشور و با قدمت بیش از ۴۰ قرن در سال ۱۳۴۸ با شماره ۸۳۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسیده و اهمیت آن برکسی پوشیده نبوده و از مفاخر این شهر است. در طی مکاتبات و مذاکرات متعدد این اداره کل و پژوهشکده باستان‌شناسی برای همکاری در انجام مطالعات تخصصی در حوزه باستان‌شناسی به جهت جلوگیری از صرف وقت و هزینه گزاف برای تعطیلی پروژه در صورت برخورد به آثار تاریخی در حین حفاری‌های مورد نیاز اعلام آمادگی کرده که هنوز هیچ‌گونه پاسخی در این زمینه دریافت نشده است. از آن فرماندار خواهشمند است با توجه به انجام مراسم کلنگ‌زنی اجرای پل مذکور دستور فرمایید قبل از هرگونه اقدامی (شمع‌کوبی – خاکبرداری – تخریب) مقدمات مطالعات مورد نظر فراهم و با گرفتن مجوز از پژوهشکده باستان‌شناسی کشور این موضوع تعیین تکلیف شده و مجوزهای لازم گرفته شد، قبل از هر گونه اقدام در این زمینه منوط به گزارش نهایی مطالعات و تصمیم پژوهشکده باستان‌شناسی خواهد بود.»
قادری همچنین در همین مدت در نامه‌ای به دادستان دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان اسلام‌اباد غرب با تشریح وضعیت این محوطه تاریخی، نوشته است: «با توجه به این‌که شهرداری به مکاتبات متعدد این اداره کل توجهی نکرده، خواهشمند است دستور دهید اقدامات احداث پل تا زمان گمانه‌زنی توسط این اداره کل و برمبنای رعایت ضوابط تاریخی و مفاد مجوز صادره بویژه حضور و نظارت کارشناس باستان‌شناس انجام شود.» در این نامه حتی نماینده حقوقی این اداره کل نیز معرفی شده است.
اما در نامه دیگری که تاریخ و شماره نامه ندارد، خطاب به قادری – مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه – با موضوع «پاسخ به صدور مجوز گمانه‌زنی با چغاگاوانه اسلام‌آباد غرب» نوشته شده است: «براساس تکالیف تصریح شده سازمان میراث فرهنگی در قانون مصوب مجلس شورای اسلامی (بندهای ۱۰ و ۱۱ و ۱۲ ماده ۳ قانون اساسنامه سازمان میراث فرهنگی) کلیه طرح‌های توسعه و عمران شهری و روستایی پس از اظهار نظر و موافقت نهایی این سازمان وجاهت قانونی خواهد یافت. همچنین به استناد ماده ۳ آیین نامه اجرائی حفاظت از میراث فرهنگی کشور مصوب ۱۸ خرداد ۱۳۸۱ شورای امنیت کشور و ماده ۱۰۰ قانون اعتماد نو به نقل از برنامه ششم توسعه، شهرداری‌های سراسر کشور موظفند در هر مورد که راسا اقدام به عملیات عمرانی می‌کند یا مجوز آن را صادر می‌کنند، در محل‌هایی که مشمول ضوابط حفاظتی اعلام شده از سوی سازمان میراث فرهنگی کشور است، بدوا نظر سازمان میراث فرهنگی را استعلام کرده و براساس ان اقدام کند. با توجه به شناسایی آثار فرهنگی – تاریخی در محدوده احداث پل و اعلام نیاز استان، برای تدقیق عرصه چغاگاوانه، ضروری است تا انجام مطالعات و اعلام نتیجه حاصله از انجام هرگونه عملیات عمرانی جلوگیری شود.»
بر مدار نادانی حرکت می‌کنیم
حتی در آخرین واکنش‌ها نیز سیدمحمد بهشتی – رئیس سابق پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری – در ویدئویی که از او منتشر شد، گفت: «محوطه‌های تاریخی از نظر کسی که آن‌ها را بشناسد و بداند که این تپه‌ها چه دانش و اطلاعاتی دارند، معلوم می‌کند که باید آن‌ها را روی چشم بگذاریم، نباید مسائل روزمره را با نابود کردن این تپه‌ها حل و فصل کنیم. اسلام‌آباد غرب مسلما به لحاظ ترافیکی نمی‌تواند مشکلاتی داشته باشد که حتما باید با یک تقاطع غیرهمسطح حل و فصل شود، پس راه حل دیگری هم وجود دارد.
امروز در بسیاری از نقاط جهان، در حال جمع‌آوری تقاطع‌های غیرهمسطح هستند و ما تازه داریم تقاطع غیرهمسطح ایجاد می‌کنیم، آن هم در اسلام‌آباد غرب. که چه، که بگوییم شخصیتی برای اسلام‌آباد غرب می‌آورد. واقعا نشان می‌دهد که ما بر مدار نادانی عمل می‌کنیم.
امروز در بسیاری از نقاط جهان، در حال جمع‌آوری تقاطع‌های غیرهمسطح‌اند و ما تازه قصد ایجاد آن را داریم، انگار بر مدار نادانی عمل می‌کنیم.
همان‌طور که تپه چغاگاوانه وقتی باستان‌شناسان حفاری می‌کنند، چیزهایی را دریافت می‌کنند که روزگاری کسانی در این نقطه زندگی می‌کردند اولین کسانی بودند که در کل جهان یکجانشین بودند، اگر هزار سال دیگر آنجا را کاوش کنند و یک تقاطع غیرهمسطح پیدا کنند، می‌گویند اینجا نادان‌ترین مردم روزگار زندگی می‌کردند که چنین پدیده‌ای را اینجا ایجاد کرده‌اند. چرا دنبال چنین شهادت‌هایی هستیم که دروغ بگوید، یعنی اهل اسلام‌آباد غرب را به دروغ معرفی کند، چون کاری که انجام می‌شود از جنس دروغ است.»
با مراجع قضایی نامه‌نگاری کرده‌ایم
بهروز عمرانی – رییس پژوهشگاه میراث فرهنگی و گردشگری – در گفت‌وگو با پایگاه خبری ایسنا، وضعیت پیگیری‌های انجام‌شده برای جلوگیری از اقدامات احتمالی بعدی را نامه‌نگاری با مراجع قضایی می‌داند.
او با اشاره‌ای کوتاه به تاریخچه این محوطه تاریخی و ارزشمند توضیح می‌دهد: چغاگاوانه در سال ۱۳۴۸ در فهرست آثار ملی به ثبت رسید. سال ۴۹ مرحوم کردوانی در آنجا کاوش انجام کرد که براساس نتایج مطالعات به‌دست‌آمده، احتمالا در زیر آن آثاری از هزاره دوم قبل از میلاد به دست آوردند. پس از این اتفاقات، این فضا به پارک تبدیل شد. در همان سال‌ها در بخش فوقانی محوطه، با توجه به گمانه‌زنی‌ها و براساس مطالعاتی که دکتر عبدی در سال ۷۹ انجام داده بود تسلسلی را از دوره نوسنگی تا دوره اسلامی برای این منطقه متصور بودند.
او با بیان این‌که در هیچ‌یک از محوطه‌های زاگرس مرکزی، تداوم این تسلسل در یک محوطه به هیچ عنوان دیده نشده است که این نشان‌دهنده شأن و جایگاه چغاگاوانه در جریان روند فرهنگی انسان در زاگرس مرکزی است، اظهار می‌کند: این محوطه به شدت ارتباط‌های جدی را با بین‌النهرین (فلات مرکزی) و از طرف دیگر با شمال غرب ایران نشان می‌دهد، که ظاهرا به دنبال فشارهایی که در بحث ترافیک شهر و توسعه شهر وجود دارد – که البته شهر خود را باید مدیون این ساحت تاریخی بداند -، یکسری مطالعات برای این‌که بدون استعلام میراث فرهنگی در اینجا یک تقاطع غیرهمسطح ایجاد شود، انجام شد.
او ادامه می‌دهد: در سال گذشته (۱۳۹۷) و در آخرین روزهای انتصاب مدیر سابق که به هیچ عنوان کار اشتباهی نکرد، وی در مکاتبه‌ای با شهرداری می‌نویسد که «اگر قرار است چنین کاری انجام دهید باید مطالعات مشاور را اگر در نقطه‌ای حفاری کردید و به آثار رسیدید به ما اعلام کنید و آن پروژه متوقف شود و دیگر امکان ایجاد تقاطع همسطح را ندارید» براساس آن، مشاور شهرداری اقدام به یکسری گمانه‌زنی می‌کند که در صفحه ۵ گزارش مشاور شهرداری و شورای شهر اسلام‌آباد و نه سازمان میراث فرهنگی وقت، آمده است که در تقاطع چهار تا پنج متری مقدار معتنابهی آثار دستی استخوان و بقایای ساختمانی وجود دارد.
اعتقاد داریم بخش اعظم میدان امام خمینی (ره) در اسلام‌آباد غرب جزو محدوده عرصه تاریخی قرار می‌گیرد، از مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه خواسته‌ایم تا به‌جد پیگیر این اتفاق باشد و هر گونه دخالت و تخریب، از طریق یگان حفاظت و مراجع قضایی منتفی شود.
عمرانی در ادامه با تاکید بر این‌که «ما در پژوهشگاه بدون توجه به این ساختارها و با توجه به جریان ساحت عرف معمول محوطه‌های تاریخی اعتقاد داریم که بخش اعظم میدان امام خمینی (ره) در اسلام‌آباد غرب جزو محدوده عرصه تاریخی قرار می‌گیرد» اظهار می‌کند: اکنون این اطلاعات مشاور و نامه موجود تائید شده‌اند که براساس آن در نامه‌ای به امید قادری – مدیر کل میراث فرهنگی استان کرمانشاه – از او خواسته‌ایم تا به جد پیگیر این اتفاق باشد و هر گونه دخالت و تخریب، از طریق یگان حفاظت و مراجع قضایی منتفی شود.
او اقدامات انجام شده از سوی پژوهشگاه و وزارتخانه میراث فرهنگی را انجام مکاتبات با مسوولان شهری و میراث فرهنگی و بخش قضایی می‌داند و با بیان این‌که از این به بعد باید منتظر عملکرد آن‌ها باشیم، ادامه می‌دهد: وزارتخانه که ضابط قضایی نیست که وارد عمل شود، ما مکاتبه خود را با مراجع قضایی کرده‌ایم.
همه این صحبت‌ها و پیگیری‌ها در حالی انجام می‌شوند که هر چند طالبیان به عنوان معاون میراث فرهنگی وزارتخانه اقدامات و نامه‌نگاری‌هایی را از راه دور انجام داده، اما هنوز هیچ حرف یا دستوری از سوی وزیرِ میراث فرهنگی، گردشگری و صنایع دستی به عنوان حسن ختام این داستانِ کشدار مطرح نشده است.
انتهای پیام