به گزارش ایسنا، هر ساله در روز ۱۷ ژوئن برابر با ۲۷ خرداد ماه “روز جهانی مبارزه با بیابان‌زایی”، جهت ارتقای آگاهی مردم نسبت به پدیده گسترش بیابان، تخریب سرزمین، خشکسالی و نقش انسان در تشدید آن، در سراسر جهان گرامی داشته می‌شود. گسترش بیابان‌ها و به طبع آن فرسایش خاک‌های حاصلخیز، آسیب جدی به کشاورزی، دامداری و منابع آبی زده و در نهایت منجر به مهاجرت‌های زیست محیطی شده است.
شعار امسال این روز “بیائید آینده را با هم بسازیم” است. ایران جزو پنج کشور نخستینی بود که به پیمان مبارزه با بیابان‌زایی (UNCCD) پیوست؛ زیرا هر ساله روند بیابانی شدن زمین‌ها تشدید شده و در واقع توان اکولوژیکی خود را از دست می‌دهند. از چند دهه گذشته تاکنون این پدیده جزو چالش‌های زیست محیطی ایران است که کمتر به آن پرداخته شده است.
به منظور مدیریت و پایش منظم و مستمر پدیده بیابان‌زایی و انجام بیابان‌زدایی استفاده از فناوری‌های فضایی خصوصاً سنجش از دور بیش از پیش توصیه می‌شود. از چندین دهه گذشته تاکنون تحولات شگرفی در حوزه فناوری سنجش از دور اتفاق افتاده است. امروزه متخصصین و متولیان امور مربوط به منابع سرزمین، با استفاده از این فناوری شناخت و آگاهی بهتری نسبت به پایش پدیده‌های مختلف در سطح زمین دارند. تنوع منابع داده‌های ماهواره‌ای مختلف از جنبه ویژگی‌های طیفی، تواتر زمانی، توان تفکیک مکانی، کیفیت بصری تصویر، رایگان بودن و … سبب شده است که تولید و دستیابی به پارامترهای محیطی که در چرخه فرآیندهای منابع سرزمین اثرگذار هستند، سریع‌تر و آسان‌تر تهیه شده و در طرح‌های مربوطه مورد استفاده قرار گیرد.
پایش ماهواره‌ای پدیده بیابان‌زایی در استان قم
از جمله مناطقی که دچار بیابان‌زایی شده، استان قم است. بخش زیادی از مساحت استان قم دارای شرایط خشک و بیابانی است و گسترش بی رویه فعالیت‌های انسانی، بدون در نظر گرفتن توان اکولوژیکی، روند آن را تشدید کرده است. سه حوضه آبریز “مسیله”، حوضه آبریز “شریف آباد” و حوضه آبریز “قمرود” در این استان قرار دارد که از میان آنها وضع حوضه آبریز “مسیله” بسیار بحرانی است. دو رودخانه قره چای (به طول ۵۳۰ کیلومتر از ارتفاعات شازند سرچشمه می‌گیرد) و قمرود (به طول ۲۹۰ کیلومتر از کوهستان‌های اطراف الیگودرز، خمین، گلپایگان و خوانسار سرچشمه می‌گیرد) به دریاچه نمک منتهی می‌شوند.
کاهش بارندگی در سال‌های اخیر، تغییرات کاربری اراضی، حفر چاه‌های غیر مجاز و برداشت بی‌رویه از سفره‌های آب زیر زمینی و سایر فعالیت‌های انسانی از جمله ساخت سدهای ۱۵ خرداد (در سال ۱۳۷۳) بر روی رودخانه قمرود و سد الغدیر (سال ۱۳۷۲) و بندهای مختلف بر روی رودخانه قره چای، کاهش حجم خروجی این دو رودخانه را درپی داشته است. این عوامل، شوری خاک را در این منطقه تشدید کرده که خود می‌تواند عامل بیابان‌زایی در منطقه باشد و در نهایت مرگ اکولوژیکی دریاچه نمک را به دنبال داشته باشد.
علاوه بر آن بر اثر خشک شدن دریاچه و روان شدن شورابه‌ها از بستر دریاچه به سطح دشت‌های اطراف، قابلیت بهره‌وری زمین‌های کشاورزی نیز کاهش پیدا کرده و این تغییرات، منطقه را به یکی از بحرانی‌ترین شرایط آبخیز کشور و کانون بحران گرد و غبار تبدیل کرده است. گستره این گرد و غبار و ریز گردهای نمکی می‌تواند بر زندگی ساکنین استان‌های همجوار به ویژه استان قم، کاشان، تهران، مرکزی، البرز و… اثر گذاشته و علاوه بر تاثیر مخرب بر سلامت انسان، مهاجرت‌های بی‌رویه ساکنان به شهرها و بروز معضل‌هایی همچون حاشیه‌نشینی را در پی داشته است.
موقعیت حوضه‌های آبریز فوق الذکر، گستره دریاچه نمک، رودها و محدوده شهر قم درتاریخ مرداد ماه ۱۳۷۲ در تصویر ماهواره‌ای زیر دیده می شود.
تصویر ماهواره‌ای لندست، سنجنده TM از حوضه‌های آبریز استان قم ۱۳۷۲/۰۵/۰۱
بررسی تصویر فوق نشان می‌دهد که مساحت دریاچه نمک در سال ۱۳۷۲ حدود ۱۷۲۱ کیلومتر مربع و مساحت شهر قم، حدود ۵۳ کیلومتر مربع بوده است. در صورتی‌که طی گذشت ۲۶ سال، (تصویر ماهواره‌ای زیر به تاریخ ۱۳۹۸/۰۳/۲۳) مساحت این دریاچه نوسانات زیادی داشته و به حدود ۱۸۴۰ کیلومتر مربع رسیده است. از طرفی مساحت شهر قم نیز بیش از دو برابر مساحت قبلی خود (حدود ۱۱۷ کیلومتر مربع) گسترش یافته است. این گسترش شهر، نشان از افزایش جمعیت، مصرف بی‌رویه آب و برداشت از سفره های زیرزمینی است.
پارک ملی کویر (با وسعت ۶۷۰ هزار هکتار واقع در سمت شرق دریاچه نمک)، بر اثر خشکسالی‌های مکرر و فرسایش‌های بادی با کاهش جدی رویش گیاهی مواجه شده که خود سبب بی‌نظمی زنجیره غذایی علفخواران منطقه و گونه‌های جانوری دیگر می‌شود. اتفاقات مذکور، مسائل زیست محیطی خاص خود را به همراه دارد.
تصاویر ماهواره‌ای لندست ۸ سنجنده OLI از حوضه‌های آبریز استان قم ۱۳۹۸/۰۳/۲۳
با استفاده از فناوری سنجش از دور می‌توان بصورت مستمر و منظم وضعیت منابع هوا، آب، گیاه، خاک و فعالیت‌های انسانی را در گستره‌های جغرافیایی، مورد پایش و نظارت قرار داد. این فناوری فضایی می‌تواند ابزار موثر و مفیدی برای متولیان در حوزه‌های فوق باشد.
انتهای پیام
