عراق در این روزها، درگیر مهمترین وقایع سیاسی و میدانی منطقه است. از یک سو نبرد با داعش در موصل و تلعفر وارد فاز جدید خود در حویجه شده و از سمت دیگر بارزانی در صدد است تا کار را در اقلیم کردستان یک‌سره کند.
همه‌پرسی اقلیم به‌رغم مخالفت‌های گسترده بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای امروز برگزار خواهد شد تا «خاندان بارزان» بتواند نام خود را برای همیشه در دفتر وقایع غرب‌آسیا و همچنین در اقلیم و میان طیف‌های کردی منطقه ثبت کند. فارغ از اینکه چه تبعاتی (اعم از اقتصادی، سیاسی و امنیتی) در انتظار این جغرافیا قرار گرفته است، اما رئیس اقلیم کردستان همچنان بر مستقل شدن خود از عراق اصرار دارد.
در آن سوی کشمکش‌ها، بغداد همچنان خواستار عراق واحد است و سخنان مقام‌های این کشور خصوصاً «حیدر العبادی» نشان از آن دارد که استقلال اقلیم برای بغداد رسمیت ندارد. در این بین تل‌آویو شادمان‌تر از هر زمان دیگر اوضاع را زیر نظر دارد اما واشنگتن «صبر استراتژیک شکلی و نه ماهوی» را در پیش گرفته است. به صورتی که آمریکا در ظاهر از استقلال اقلیم نگران است اما متن این سناریو پیام‌های دیگری را مخابره می‌کند.
این در حالی است که ارتش و سایر نیروهای امنیتی و نظامی عراق گام به گام مراحل پاکسازی نهایی عراق را طی می‌کنند اما اخبار و رویدادهای امنیتی نشان می‌دهد که داعش همچنان در این کشور فعال است. به موازات این موضوع همچنان سفرهای مقتدی صدر نامفهوم و گنگ ارزیابی می‌شود که در آینده نزدیک هم انتخابات عراق در دستور کار قرار خواهد گرفت.
از این منظر برای بررسی و روشن شدن ابعاد آخرین تحولات سیاسی و میدانی عراق به گفت‌وگو با «ماجد غماس» نماینده مجلس اعلای اسلامی عراق در ایران پرداختیم .
به گزارش اعتماد نو، متن گفت و گو با وی را در ذیل می خوانید:
_در مورد همه‌پرسی اقلیم سخنان بسیار زیادی مطرح شده بود که مهمترین آنها پیشنهاد «تعویق مشروط همه‌پرسی» از سوی مسعود بارزانی بود. در حالت فعلی اختلاف اصلی بغداد و اقلیم را چگونه ارزیابی و تفسیر می‌کنید؟
ماجد غماس: اختلافات میان بغداد و اربیل مولفه‌های متفاوتی دارد. موضوع اول، اصل مساله استقلال اقلیم از بغداد است. همگان باید بدانند که تنها، بحث جدا شدن اقلیم از بغداد نیست بلکه دولت به دنبال یک عراق واحد است. بغداد حتی خواهان جدا شدن یک حزب یا دسته کوچک از عراق نیست و این تنها مختص به اقلیم کردستان نمی‌شود و گستره آن ملی خواهد بود. اقلیم همانند مناطق دیگر عراق می‌تواند از امکانات و ظرفیت‌هایی که همانند طیف‌های دیگر برای آن مشخص شده استفاده کند.
موضوع بعدی، قانون نفت و استفاده از منابع است. بغداد معتقد است که منابع نفتی در هر جای عراق که باشد باید به صورت ملی و زیر نظر دولت حاکم مورد استفاده قرار بگیرد، نه اینکه از منابع نفتی و لوله‌های آن به صورت اختصاصی و قومیتی استفاده شود. یکی دیگر از مشکلات، فروش بدون مجوز نفت بوده که این معضل همچنان باقی است.
از جهتی دیگر مسائل مربوط به گمرگ و امورات مرزی، باید تحت نظارت دولت عراق باشد اما چنین حالتی وجود ندارد. نکته دیگر بحث کرکوک است؛ این جغرافیا به عنوان «عراق کوچک» به حساب می‌آید. چراکه کردها، اعراب و ترکمان‌ها در آنجا حضور دارند و این می‌تواند زمینه‌ساز اختلافات شود.
شورای استان کرکوک بدون حضور نمایندگان اعراب و ترکمان‌ها اقدام به رای‌گیری کرد و برگزاری همه‌پرسی را در دستور کار قرار داد که کار ناپسندیده و حتی سانسور موجودیت طیف‌ها و قومیت‌ها ارزیابی می‌شود. مبحث دیگر مناطق مورد اختلاف است که شامل دیالی، کرکوک، شرق موصل و شمال صلاح‌الدین می‌شود که اقلیم کردستان و احزاب کرد موجود در آنجا ادعای تمامیت‌خواهی دارند و می‌گویند که این مناطق به دلیل بافت قومی آن متعلق به اقلیم است. این نکات در مورد اختلاف میان بغداد و اربیل موضوعات مهمی است که عمق پیدا کرده است.
_آیا بغداد استقلال اقلیم را به صورت رسمی قبول خواهد کرد؟
ماجد غماس: کردها از سال ۲۰۰۳ تا به امروز امتیازات زیادی از بغداد گرفته‌اند و فعالیت‌های شبه مستقل گسترده‌ای انجام داده‌اند. ۱۷ درصد از بودجه کل عراق را اقلیم دریافت می‌کند که این بهترین حالت برای آنها بود و حقوق آنها هم به رسمیت شناخته شده است. تا جایی که رئیس‌جمهوری عراق از کردها انتخاب شده و این نشان از رشد و ترقی این طیف در عراق دارد که در صورت استقلال تمامی این امتیازات را از دست خواهد داد.
تنها طرفی که از این وضعیت سود میبرد، اسرائیل است. مردم کردستان و خیلی از احزاب کرد راضی نیستند تا ارتباط‌های گسترده با اسرائیل داشته باشند و حتی ارتباط خود با تهران را مهم‌تر از تل‌آویو می‌دانند. اسرائیل به دنبال رخنه در کرستان عراق بوده و خواهد بود تا بتواند به ایران نزدیک شود و منافع خود را تامین کند که مباحث سیاسی و امنیتی در آن گنجانده شده است.
_مواضع آمریکا در مورد همه‌پرسی را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ مطلوب واشنگتن چه سناریویی است؟
ماجد غماس: راهبرد ایالات متحده در تمامی دنیا به صورت پرونده‌ای است؛ یعنی برای هر موضوع پرونده‌ای جداگانه مفتوح می‌کند و بر اساس منافع آن استراتژی مشخصی را تبیین می‌کند. در کل باید بگویم که موضع واشنگتن دوگانه است. موضوع دیگر این است که اگر کردستان مستقل شود بدون تردید دولت تشکیل شده، یک دولت ضعیف خواهد بود. به عبارتی دیگر باید بگویم که این دولت سراسر مشکل خواهد داشت و در چالش به سر خواهد برد.
دولت جدید در مقابل تهدیدات ضعیف خواهد بودغ چراکه تا فرآیندهای مختلف طی شود و شاکله دولت شکل بگیرد زمان زیادی طی خواهد شد و ممکن است که تهدیدات زیادی متوجه آن شود. از این رو به نظرم آمریکا در صدد سنجش وضعیت و مولفه‌های گوناگون است، حتی این نگاه واشنگتن به بعد از همه‌پرسی هم قبض و بسط پیدا می‌کند و در صورت استقلال مولفه‌ها همچنان مورد آزمایش قرار می‌گیرند تا بالاترین سطح منافع برای آنها تامین شود.
_سفرهای اخیر مقتدی صدر را چگونه ارزیابی می‌کنید؟ دامنه این سفرها به اروپا هم کشیده شده و رهبر جریان صدر قرار است به قاره سبز هم سفر کند. آیا این رفت‌وآمدها در راستای برجسته‌سازی و جلب حمایت برای شرکت در انتخابات آینده عراق است؟
ماجد غماس: اوضاع سیاسی احزاب عراق خصوصاً جریان‌های شیعه پس از اخراج کامل داعش از خاک کشور یکی از موضوعات بسیار حساسی خواهد بود که حرف و حدیث در مورد آن زیاد است. در راستای این وضعیت توطئه‌ها و دستهای پشت پرده هم مشغول فعالیت و طرح سناریو‌های خود هستند.
بیشترین جریانی که در این وضعیت مورد هجمه قرار گرفته‌اند شیعیان عراق هستند. یکی از سناریوهایی که در چند سال گذشته خصوصاً در بحث مبارزه جریان‌های شیعی با تروریسم در پیش گرفته شده است، مصادره این روند و پیشروی‌ها بوده است. حتی بایکوت رسانه‌ای توسط دشمنان و مخالفان داخلی به صورت واضح دیده می‌شود.از این جهت برخی از جریانات تحرکات مشکوکی دارند.
جریان صدر یک حزب سیاسی و مردمی در عراق است؛ صرف نظر از اینکه آیا عملکرد مقتدی صدر درست یا غلط است، باید بگویم هر جریان سیاسی در عراق در داخل و خارج می‌تواند فعالیت و کنشگری‌های خاص خود را صورت دهد. مشکل از جایی شروع شد که سفر مقتدی صدر به عربستان در مقطعی صورت گرفت که ما اوج تحرکات منفی و جنایات ریاض در یمن و منطقه را شاهد بودیم که این مستلزم موضع‌گیری صریح و شفاف در مورد اقدام عربستان بود.
لذا سفر مقتدی صدر و اهداف آن همچنان نا مشخص است. برخی اظهار می‌کنند که عربستان از این طریق به دنبال روزنه برای ایجاد تفرقه در میان شیعیان ایران و عراق است و عده‌ای دیگر معتقد هستند که صدر به دنبال آن است که نظرات و خواسته‌های خود در مورد عراق بعد از داعش، جریان‌های شیعی عراق و غیره را برای ریاض تشریح کند. به هر حال ایشان می‌توانستند موضع‌گیری شفاف و صریح در این خصوص اتخاذ کنند و حاشیه‌ها را به حداقل می‌رساندند.
نباید فراموش کنیم که جریان‌های سیاسی نیاز به پشتیبانی مردمی دارند. برخی می‌گویند که صحبت‌هایی برای ایجاد یک محور میان العبادی و صدر صورت گرفته است و با یکدیگر همکاری کنند. اما در آینده مشخص نیست که این روند چگونه پیش خواهد رفت. به هر حال باید منتظر بود تا ببینیم اثرات این سفرها به چه سمت و سویی خواهد رفت.
_بعد از پاکسازی موصل، تلعفر و سایر نقاط عراق از ویروس داعش، مجدداً شاهد هستیم که داعش در برخی از استان‌هایی که در سال‌ها و ماه‌های اخیر پاکسازی شده‌اند حضور پیدا کرده و اقدام به ترور و بمب‌گذاری می‌کنند. آیا تمهیداتی برای شناسایی، پیشگیری و حتی پاکسازی عناصر پنهان داعش در سطح عراق صورت گرفته است؟
ماجد غماس: عملیات «پاکسازی حویجه» در حال اجرا و قبل از آن هم اعلامیه‌های مربوطه در این منطقه از طریق هواپیما پخش شده است و مناطق پیرامونی آن پاکسازی شده؛ مابقی مناطق مانند القائم که در نزدیکی سوریه است فعلاً پاکسازی نشده و حتماً یکی از وظایف قوای مسلح پاکسازی کل عراق خواهد بود.
اهمیت پاکسازی حویجه به دلیل حضور کردها در کرکوک دارای اهمیت ویژه‌ای است؛ از این منظر باید بگویم که آزادسازی حویجه به دلیل پیوند آن با سیاست دارای حساسیت بالایی است.
مناطقی مانند صلاح‌الدین به سمت کرکوک و موصل و کلاً به سمت غرب و استان الانبار در زمان حضور آمریکایی‌ها هم قابل نفوذ نبوده است و در سال‌های اخیر با تحمل سختی‌های زیاد توانسته‌ایم به این مناطق و حتی کوه‌های مجاور آن که محل تجمع داعش است نفوذ کرده و پاکسازی را صورت بدهیم.
اگر عراق به صورت کامل پاکسازی شود، مرحله نظامی تمام می‌شود و وارد مرحله «پاکسازی امنیتی» خواهیم شد. به نظرم داعش به این زودی در عراق ریشه‌کن نخواهد شد و باید وارد مقابله امنیتی با تروریست‌ها شویم. مناطقی مانند دیاله و برخی دیگر از نقاط سنی‌نشین مشمول این موضوع است. به گونه‌ای داعش در این نقاط دست به اقدام‌های امنیتی خواهد زد که می‌توان به گروگان‌گیری، ترور، اشغال اماکن حساس و مهم و همچنین بمب‌گذاری اشاره کرد.
نکته مهم‌تر این است که داعش یک سازمان عقیدتی به حساب می‌آید و رخنه این عقاید موجب شده تا به امروز درگیر ویروس تکفیر باشیم؛ این تفکر از موصل گرفته تا شمال بغداد همچنان زنده است و متاسفانه وضعیت نابسامان باعث قوت گرفتن این تفکر شده است. تا جایی که عناصر بومی این گروه تروریستی در مناطق سنی‌نشین برای تحریک شهروندان و یارگیری از میان آنها، رسماً اعلام می‌کنند که شیعیان حقوق شما را پایمال کرده‌اند و باید نسبت به احقاق حقوق خود قیام کنید.
تفکر داعش همچنان در مناطق مختلف عراق جریان دارد؛ از این رو دولت، مسئولان، مردم و احزاب سیاسی باید حمله متقابل و محکم به این تفکر در عراق را سازماندهی کنند. عملکرد داعش، نشان‌دهنده نیاز تقابل با آن را دو چندان خواهد کرد و اگر با آن مقابله نشود و ریشه‌های آن خشکانده نشود، بدون تردید عراق در آینده با مشکل روبه‌رو خواهد شد.
_بر اساس داده‌های میدانی و سوابق موجود، تعدادی زیادی از عناصر داعش که البته از شهروندان بومی این کشور هستند به زندگی پنهان روی آورده‌اند و احتمال ورود آنها پس از پاکسازی کامل به دستگاه‌های دولتی، امنیتی و نظامی وجود دارد. دولت عراق برای شناسایی این عناصر چه اقدامی را در دستور کار گذاشته است؟
ماجد غماس: امکان وجود چنین نفوذ‌هایی وجود دارد و نمی‌توان آن را انکار کرد، اما اینکه چگونه با آنها برخورد شود مربوط به دستگاه امنیتی و اطلاعاتی عراق است. نهادهای اطلاعاتی عراق نقاط قابل نفوذ و رخنه را شناسایی کرده و رصد خود را دو چندان کرده است. به گونه‌ای که ممکن است یک عشیره یا یک طیف قومی – مذهبی بستر خوبی برای نفوذ عناصر باقیمانده داعش به حساب بیاید و از این منظر رصد آنها در دستور کار قرار دارد.
اعتماد نو به نقل از برنامه‌های گوناگونی طرح‌ریزی شده و شناسایی‌های خوبی صورت گرفته است. به موازات این وضعیت رصد شخصیت‌های داخلی که با خارج از عراق در ارتباط هستند هم در دستور کار قرار دارد که این اشخصاص در پارلمان و سایر نهادهای سیاسی عراق حضور دارند و شناسایی و معرفی آنها به مردم و دستگاه قضایی در دستور کار قرار می‌گیرد.
در کل باید بگویم که فعالیت ها و اقدام‌های خوبی صورت گرفته است اما این به معنای تمام شدن این موضوعات نیست. چراکه در بین سیاستمداران همچنان کسانی هستند که از پشت مرزهای عراق خط می‌گیرند. مشکل دیگر رقابت احزاب و نمایندگان سنی است که موجب به هم‌ریختگی شده است. از یاد نبریم که فقرات و شاکله داعش بعثی است و حتی عناصر خارجی آنها هم تماماً توسط بعث آموزش و سازماندهی شدند. لذا مجموع عوامل باعث شده تا اشخاصی که متصل به جریانات خارجی هستند وارد پارلمان شوند و باید شناسایی آنها با اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی مشخص انجام بشود.
_ پس از عملیات موصل و به طور کلی عملیات‌هایی که علیه داعش انجام می‌شود مواضع شخصیت‌های عراقی به صورت دوگانه مطرح می‌شود. عده‌ای می‌گویند آمریکا هیچ کمکی در عملیات‌ها نکرده و دستهای دیگر از نقش ائتلاف ضد داعش تشکر می‌کنند. دلیل این اختلاف مواضع و دیدگاه‌ها چیست؟
ماجد غماس: آمریکایی‌ها اهداف مختص به خود را در عراق دنبال می‌کنند؛ یعنی بر اساس نقشه راهی که ترسیم کرده‌اند عمل می‌کنند که این موضوع حتی در خصوص بمباران مواضع داعش هم صدق می‌کند که تمامی آنها در راستای راهبرد خوشان است.
باید توجه داشت که دولت عراق به صورتی عمل کرده است که ایالات متحده بیش از حد دخالت نکند و از سوی دیگر بتواند ظرفیت آنها را مورد استفاده قرار دهد. در اینجاست که بالانس دو کفه ترازو و تنظیم آن برای بغداد بسیار مشکل و پیچیده می‌شود. ممکن است بغداد از ائتلاف بین‌المللی داعش در برخی از عملیات‌های خود تشکر و قدردانی کند اما در مقابل به دلیل برخورد و هدف قرار دادن گزینشی مواضع داعش همچنان معترض است.
_جایگاه توافق امنیتی بغداد – واشنگتن در این مساله چه بوده؟
ماجد غماس: این قرارداد امنیتی سال ۲۰۰۸ میلادی و در زمان «نوری مالکی» به امضاء طرفین رسید و تاکنون به صورت صحیح به آن عمل نشده است و نهایتاً زمانی داعش در عراق فعالیت خود را شروع کرد، ائتلاف بین‌المللی شکل گرفت که اهداف آن هم مشخص است.
سفیر آمریکا و برخی از مقام‌های خارجی زمانی که تلعفر آزاد شد از نقش نیروهای عراق و حتی حشد الشعبی تمجید کرد و نشان می‌دهد که برای آنها دو موضوع اهمیت ویژه‌ای دارد: نخست، منافع خود؛ دوم، واقعیت‌های میدانی. در سوریه آمریکا تا حد زیادی واقغیت‌های میدانی را قبول کرد و در عراق به وجود حشدالشعبی اذعان کردند؛ اما این باعث نمی‌شود که فکر کنیم از فردا آنها «بسیج مردمی عراق» را مورد هجمه قرار نمی‌دهند.
_در هفته‌ها و ماه‌های اخیر شاهد نزدیک شدن اردن به عراق هستیم؛ دلیل این نزدیک شدن چیست؟
ماجد غماس: اردن از دیرباز تاکنون و حتی از زمان صدام به دنبال بقراری و تحکیم روابط با بغداد بوده است. دلایل زیادی در این خصوص وجود دارد که مهمترین آنها اهداف اقتصادی است. از سوی دیگر اردن به دنبال جایگاه خود در منطقه است و در صدد است تا از این فرصت استفاده کند و بر اساس وضعیت فعلی منطقه جایگاه خود را ارتقاء بدهد.
تمامی محافل عراقی نگاه مثبتی به این روابط ندارند و از این منظر باید شروع کننده این ارتباط‌گیری را شخصیت‌های عراقی ساکن در اردن بدانیم که برای نمونه می‌توان به دختر صدام اشاره کرد. به هر حال اصل این پرونده ارتباط‌گیری سیاسی با شخصیت‌های مختلف عراق است، اما احتمال تقویت و بازتعریف این روابط در سطوح عالی و گسترده دور از ذهن است.
_چندی پیش اخباری مبنی بر برکناری استاندار الانبار منتشر شد، دلیل برکناری چه بوده؟
ماجد غماس: بر اساس داده‌ها، دلیل اصلی برکناری مسائل اقتصادی و سوءاستفاده‌های مالی بوده که نهایتاض منجر به برکناری وی شده است.
_به عنوان آخرین سوال؛ استراتژی «همام حمودی» به عنوان رئیس جدید مجلس اعلای اسلامی عراق چگونه خواهد بود؟ آیا راهبرد جدید مشخص شده است؟
ماجد غماس: حمودی یک شخصیت فکور و با زکاوت است که راهبردهای ایشان به سمت اسلام‌گرایی همه جانبه سوق دارد. حرف اصلی حمودی این است که باید تمامی نیروهای قدیمی و جدید را جمع‌آوری کرده و به زیر یک پرچم واحد بیاوریم تا بتوانیم با حداکثر ظرفیت برای عراق واحد فعالیت کنیم. به عبارت دیگر ایشان به دنبال انسجام حداکثری است.
مجلس اعلای اسلامی در حال حاضر به دنبال دوری از تحرکات نمایشی است و برای انتخابات آینده آرام آرام و سنجیده در حال حرکت است. معتقدیم که باید در راستای همبستگی همه‌جانبه در عراق گام برداریم تا بتوانیم عراق را با اعتماد نو به نقل از برنامه‌ریزی درست از مشکلات فعلی مانند فساد اداری و اقتصادی و همینطور رهایی از ویروس تروریسم به سمت آینده‌ای روشن و مترقی هدایت کنیم که البته استقلال عراق در راس آن قرار دارد.
منبع: اعتماد نو به نقل از ایلنا
